Сабақ жоспары №1 10 сынып

Күні:04.09.2015 ж Сыныбы: 10

Пәні: Биология

Сабақтың тақырыбы: Биология ғылымы. Ғылымдар жүйесіндегі биологияның орны және маңызы. Биологияның басқа ғылымдармен байланысы. Жаратылыстану - ғылыми пәндер жүйесіндегі «Жалпы биология» курсының алатын орны, мақсаты мен міндеттері.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға жалпы биологияның салалары жөнінде түсінік бере отырып,оның қажеттілігін ұғындыру

Дамытушылық: Оқушылардың салыстыра білу, кесте толтыру, интерактивті тақтаны меңгеру және танымдылық қабілеттерін, логикалық ойлау қабілеттерін дамыта отырып, жеке тұлға қалыптастыру.

Тәрбиелік: Гигиеналық шараларды сақтауға тәрбиелеу

Пәнаралық байланыс: Тарих, география,экология,,химия,биология.

Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ - жауап, түсіндіру, әңгімелеу, баяндау,

Сабақтың түрі: лекция

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, флипчарт.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі

II.Өткен материалдарды қайталау..

ІIІ.Жаңа сабақ түсіндіру.

IV.Бекіту.

V.Үйге тапсырма беру.

VI.Бағалау.

1. Биологияпәні нені зерттейді?

2. Оның неше салалары бар?

3. Биология салалары нені зертттейді?

III.Жаңа сабақ кезеңі

Биология(грекше, bios, "өмір"; және logos, "ғылым") - жаратылыстану ғылымдарының бір саласы. Тірі организмдерді және олардың қоршаған ортамен арақатынасын зерттейтін ғылым. Биология жанды нәрселерде тіршіліктің барлық көріністерімен айналысады. Биология ғылымы тірі организмдердің құрылысын, функциясын, өсіп-жетілуін, шығу-тегін, эволюциясы мен Жер бетінде таралуын қарастырады. Бұл ғылым организмдердің классификациясын жасап оларды суреттейді, олардың функцияларына үңіледі, түрлердің қалай пайда болатынын сипаттаумен қатар организмдердің бір-бірімен қатынасын және табиғи ортасымен арақатынасын зерттейді.

"Биология" терминін ғылымға алғаш 1797 ж. неміс ғалымы Т. Руз енгізген. Биология Оңтүстік-шығыс Азия елдерінде (Қытай, Жапония, Үндістан) 6 - 1 ғасырларда дами бастағанымен, тіршілік құбылыстарына жүйелі түрде сипаттама берген грек және рим философтары мен дәрігерлері болды. Соның ішінде Гиппократ ( 460 - 370) алғаш адам мен жануарлардың анатомиялық және морфологиялық құрылысына жүйелі түрде сипаттама беріп, оларда болатын түрлі аурулардың қалыптасуындағы сыртқы орта мен тұқым қуалаушылықтың рөлін атап көрсеткен. Аристотель ( 384 - 322) өз еңбектерінде жануарлардың құрылысы мен тіршілік әрекеттеріне қарай 4 топқа бөлді. Сонымен қатар адамның анатомиялық-морфологиялық құрылыс ерекшеліктерін, ой-өрісінің дамуын да зерттеді.

Анатомиялық зерттеулер жүргізу арқылы адамның ішкі мүшелерін, көздің тор қабығын сипаттап жазған александриялық ғалымдар: Герофил (300 ж.ш.т.) алғашрет артерия және вена қантамырларының арасындағы айырмашылықты ажыратса, ал Эрасистрат( 300 - 240) мидың құрылысына сипаттама берген. Римдік Гай Плиний ( 24 - 79) құрастырған"Табиғи тарих"атты 37 томдық энциклопедия орта ғасырға дейін табиғат жайлы білімдердің негізгі қайнар көзі болып келді. Көне заманның тағы бір ұлы зерттеушісі К. Гален сүтқоректілерге көптеген тәжірибелер жүргізіп, олардың орталық және шеткі жүйке жүйесі жайлы құнды мәліметтер қалдырып, анатомия мен физиологияның дамуына үлкен ықпалын тигізді.

• 15 - 16 ғасырларда география саласындағы ұлы жаңалықтарға байланысты өсімдіктер мен жануарлар түрлері жөнінде көптеген деректер жиналды. Осы кезде әйгілі ғалым Леонардо да Винчи (1452 - 1519) көптеген өсімдіктер мен жануарларға анатомиялық зерттеулер жүргізіп, адам мен жануарлар сүйектеріндегі ұқсастықтарды көрсетті. Алғаш рет мүшелер гомологиясын ашты.

• 1543 ж. бельгиялық ғалым А. Везалий "Адам денесінің құрылысы жайлы жеті кітап" атты еңбегін жарыққа шығарып, ғылыми анатомияның негізін қалады.

• Ал 1628 ж. ағылшын ғалымы В. Гарвей "Жануарлардағы жүрек пен қан қозғалысы туралы анатомиялық зерттеу" атты еңбегінде қан айналымы жайлы ілімді тұжырымдаса,

• 1670 ж. Италия ғалымы Д. Борелли жануарлардың қозғалу механизмдерін сипаттау арқылы физиологияның дамуына жол салды.

• 16 - 17 ғасырларда микроскоптың ашылуына байланысты өсімдіктердің ішкі құрылысы (Р. Гук, 1665; М. Мальпиги, 1675 - 79; Н. Грю, 1671 - 82), олардың жыныстық ерекшеліктері (Р. Камерариус, 1694, т.б.),микроорганизмдер, эритроциттер мен сперматозоидтар (А. Левенгук, 1673) зерттеліп, жәндіктердің құрылысы мен дамуы (М. Мальпиги, 1669; Я. Сваммердам, 1669) анықталды. Бұл жаңалықтар эмбриологияда бір-біріне қарама-қайшы түрлі бағыттарды (овизм, анималькулизм, преформизм, эпигенез, т.б.) қалыптастырды.

• 1670 ж. ағылшын ғалымы Дж. Рей "Өсімдіктер тарихы" атты еңбегінде 19 класқа топтастырылған 18 мың өсімдік түрлеріне сипаттама берді.

• 18 ғасырда швед ғалымы К. Линней "Табиғат жүйесі" атты еңбегінде ғылымға бинарлық номенклатураны енгізді.

• 18 - 19 ғасырларда тірі табиғаттың тарихи дамуы жайлы теориялар қалыптаса бастады. Солардың бірі француз ғалымы Ж. Ламарктың эволюциялық теориясы мен неміс ғалымдары Т. Шванн және М. Шлейденнің клетка теориясы болды. Осы кезде жануарлар физиологиясындағы ірі жетістік - бауырда глюкогеннің синтезделуі (К. Бернар, 1848), жоғарғы жүйке әрекеті (И.М. Сеченов, 1863) анықталса, француз ғалымы Л. Пастер (1860 - 1864) қазіргі тірі организмдердің өздігінен пайда болу мүмкіндігін бір жолата теріске шығарды.

• 19 ғасырдағы аса маңызды оқиғалардың бірі Ч. Дарвиннің "Түрлердің шығу тегі" еңбегінде эволюциялық ілімді жариялауы болды. Дарвинизмнің қалыптасуы эволюциялық салыстырмалы анатомия эволюциялық эмбриология (А.О. Ковалевский, И.И. Мечников), эволюциялық палеонтология (В.О. Ковалевский) сияқты жаңа бағыттарға жол ашты. Дәл осы кезде генетика ғылымы қалыптасып, қарқынды дами бастады.

• 1865 ж. чех ғалымы Г.Мендель белгілердің тұқым қуалау заңдылығын ашты.

• 1900 ж. голланд ғалымы Де Фриз ғылымға "мутация" деген терминді енгізсе, американ ғалымы Т. Морган "Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясын" (1910 - 11) ашты.

• 20 ғасырдың 2-жартысында биология ғылымы тірі организмдер құрылысын зерттеуге қол жеткізді. Осының нәтижесінде тірі организмдердің өлі табиғатта кездеспейтін, төменгі және жоғарғы молекулалы органикалық қосылыстардан тұратыны анықталды. Негізгі биополимерлер: белоктар,нуклеин қышқылдары, полисахаридтер, липидтер және олардың молекулаларының құрамдық бөліктері (амин қышқылдары, нуклеотидтер,көмірсулар, май қышқылдары, т.б) ашылды. Осындай жетістіктердің нәтижесінде биологияда жаңа бағыттар пайда болып, кейін олардың бірқатары дербес ғылымға айналды. Мысалы, тірі организмдердің өзара және сыртқы ортамен қарым-қатынасын зерттейтін ғылым ретінде экология қалыптасты

Қорытындылау:

1.Гипократ биология салаларына қандай жаңалық енгізді? (алғаш адам мен жануарлардың анатомиялық және морфологиялық құрылысына жүйелі түрде сипаттама берді)

2.Ең алғаш артерия және вена қантамырларының арасындағы айырмашылықты ажыратқан ғалым? (Герофил)

3. "Түрлердің шығу тегі" еңбегінің авторы? (Ч.Дарвин)

4. «Мутация» терминін қай жылы ж/е қай ғалым енгізген? (Де Фриз )

5.1628 жылы В.Гарвейдің жарық көрген еңбегі? («Жануарлардағы жүрек</<font face="Times New Roman, serif"> пен қан қозғалысы туралы анатомиялық зерттеу»)

Үйге тапсырма : Кіріспе ,3 бет . Дәптергі лекцияны оқып келу