№ 39 ЖОМ

Қожабаева Гүлжанат Бектуровна

Биология пәні

Жұмыс өтілімі: 23 жыл

Санаты жоғары

Сабақтың тақырыбы: «Жасуша мен оның органоидтерінің құрылысы »

Сынып: 8

1 модуль. 8 сынып (биология)

"Жасуша мен органоидтердің құрылысы." (3сағат)

Бөлімі

Сабақ саны

Сабақтың мазмұны мен түрі

Уақыт

Кіріспе

1-сабақ

1.Модульдің құрылысы мен таныстыру.

2.Лекция "Жасуша мен оның органоидтерінің құрылысы."

3.Оқулықпен, дәптермен жұмыс.

1. 5мин

2. 30 мин

3. 10 мин

Сөйлеу бөлімі

2-сабақ

1."Сұрақтар мен жауаптар" ойыны.

2.Оқушыларды бағалау.

3.Үйге тапсырма.

1. 40 мин

2. 3 мин

3. 2 мин

Қорытынды

3-сабақ

1.Деңгейлік тапсырмалар

2.Тест

3.Бағалау

4.Қорыту

1. 25 мин

2. 15 мин

3. 2 мин

4. 3 мин

Білімділік мақсаты: жасушаның құрылысы, оның органоидтары, жасушаның тіршілік процестері ,химиялық құрамы туралы білу

Дамыту: оқушыларда жасушаның химиялық құрамы туралы түсініктерді қалыптастыру, проблемалық сұрақтарды талдап отыра салыстыруға, логикалық, интеллектуалдық ойлау қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Оқулықпен өздігінен жұмыс істеумен өз білімі өзі бағалап тексере білуге қалыптастыру.

Оқушылар нені білу керек:

• жасушаның құрылысы

• органоидтардың құрылысы мен атқаратын қызметі

• жасушаның тіршілік қасиеттері

• жасушаның химиялық құрамы

Оқушылар не істей алу керек:

• суреттен жасуша органоидтарын танып және көрсете білу.

Меңгеруге қажетті ұғымдар:

• цитология - Гольджи комплексі

• жасуша - эндоплазмалық тор

• органоид - центросома

• цитоплазма - ДНҚ, РНҚ, хромосома

• ядро, ядрошық - зат алмасу

• мембрана - тітіргенгіштік, қозғыштық

• рибосома - өсу, көбею

• лизосома - орг. заттар (нәруыздар,майлар,көмірсулар,нукл. қышқ)

• митохондрия - бейорг. заттар (су, мин. тұздар)

2-сабақ. "Сұрақтар мен жауаптар ойыны" (20 минут)

Құрал-жабдықтар: 1. бағалау парағы

2. тапсырмалары бар парақ

Оқушылар 2 топқа бөлінеді. Топтар бірінші тапсырманы орындайды.

№ І Әр жұп жауаптарды оқулықтан және суретке қарап, іздеп табады.

1. Цитоплазманы қоршап тұратын мембраның қызметі?

2. Цитоплазма құрамына жататын органеллалар?

3. ӘПТ құрылысы мен қызметі

4. Митохондрияның құрылысы мен қызметі

5. Қызметімен байланысты Гольджи аппаратының құрылысы,ерекшелігі қандай?

6. Рибосомалар қандай қызмет атқарады?

7. Ядро қызметі қандай?

8. Жасушада ДНҚ молекуласы қандай рөл атқарады?

9. Неліктен митохондрия "энергетикалық станция" деп аталады?

10. Лизосоманың жасушадағы қызметі.

ІІ тапсырма

1. Биосинтез процесі дегеніміз не?

2. Тітіркенудің тітіркенгіштен айырмашылығы қандай?

3. Жасушаның сан жағынан арту процесі?

4. Жасушаның құрамына қандай заттар кіреді?

5. Нәруыздардың жасушадағы рөлі қандай?

6. Майлар дегеніміз не? Олардың рөлі қандай?

7. Көмірсулар дегеніміз не? Олардың рөлі?

8. Көмірсулардың түрлерін тап беріңдер.

9. Нуклеин қышқылдары дегеніміз не?

10. Нуклеин қышқылдардың мономерлері

ІІ кезең

Топтар тапсырманы ауыстырып, орындайды.

3-сабақ Деңгейлік тапсырмалар

І деңгей. Сөйлемдерді аяқтау

1. Адам денесі көпжасушалы организмдер сияқты ... құрылысты болады.

2. Жасушаны зерттейтін ғылым- ...

3. Ядродағы ... тұқымқуалаушылық ақпаратты тасиды.

4. Адам денесіндегі әрбір сомалық жасуша ядросында ... хромосома, ал жыныс жасушаларының ядросында ... хромосома болады.

5. Ядро ішінде ... және бір немесе ... болады.

6. Жасушада нәруыздарды синтездейтін ...

7. Жасушаның барлық органоидтерін біріктіретін ...

8. Көпіршік, қуыстардан, өзектерден тұратын органоид ...

9. Жасуша үшін өз маңызын жайған заттарды бұзып, ыдырататын және фагацитозға қатысатын органоиды....

10. Ретті орналасқан қуыстардан, түтікшелерден және көпіршектерден тұратын жүйе ...

11. Жасушаның "энергетикалық станциясы" ...

ІІ деңгей

Бөліктердің, органоидтердің және процестердің тізімінен жауаптарды теріп алыңдар:

1. мембрана 6. жасушаның көбеюі

2. цитоплазма, ядро 7. жасушаның бөлінуі

3. рибосома 8.жасушаның қоректенуі

4. митохондрия 9. тыныс алуы

5. хромосомалар 10. жасушаның өлімі

І. Жасушаның негізгі тіршілік процесстері

ІІ. Жасушаның негізгі бөліктері

ІІІ. Қай органоид зақымданса ақуыз синтезі бұзылады?

ІV. Қай органоидта глюкозаның тотығуы өтеді?

V. Барлық жасушаларда (46) бірдей болатын органоид?

VІ. Жаңа жасушалардың пайда болуына себеп болатын процесс

VІІ. Қандай органоид зақымданса адамның тұқымқуалаушылығы бұзылады?

VІІІ. Шаштардың, сүйектердің өсуі, жараның жазылуы жасушаның қай процессімен байланысты?

ІХ. Қандай органоид зақымданса орг. заттардың ыдырауы және тотығуы бұзылады?

Х. Жасушаның өсуі қандай процесстің бұзылуына байланысты тоқталады?

Тест

1.Жасушаны зерттейтін ғылым:

а) гистология б) цитология в) анатомия г) эмбриология

2.Лизосоманың негізгі қызметі:

а) ақуыз синтезі б) мономерге дейін орг. заттарды ыдырату в) заттарды тасымалдау г) пиноцитоз

3.Түйіршікті ЭПТ қызметі:

а) ақуыз синтезі және затты тасымалдау

б) органикалық заттарды қорыту

в) жасушааралық алмасу;

г) рибосоманың түзілуіне қатысады;

4.Тамақтың құрамындағы ақуыздар қандай ортада қорытылады?

а) бейтарап ортада; б) сілтілі ортада; в) әлсіз сілтілі ортада; г) қышқыл ортада;

5.Жануар жасушасында қорға жиналатын көмірсу:

а) целлюлоза б) крахмал в) глюкоза г) гликоген

6.Тегіс бетті ЭПТ қызметі:

а) ақуыз синтезі

б) липидтердің және көмірсулардың синтезі

в) АТФсинтезі

г) РНҚ синтезі

7.Май қышқылынан және глицериннен тұратын зат:

а) ақуыздар б) майлар в) көмірсулар г) минералды заттар

8.Жоғары температурада бұзылатын зат:

а) ақуыздар б) майлар в) көмірсулар г) минералды заттар

9.Жасушаның негізгі құрылыс материалы:

а) ақуыз б) май в) көмірсу г) минералды зат

10.Еріткіш қызметін атқаратын зат:

а) ақуыз б) май в) көмірсу г) минералды тұз д) су

№ 2 модуль 8 сынып

"Ұлпалар"

Жаңа тақырыпты меңгеру үшін:

а) Ұлпалардың түрлері, құрылыс ерекшеліктері, олардың қызметтері туралы материалды игеру керек;

б) сызбанұсқа, кестелер арқылы конспект құру білу, ұлпаларды бір-бірімен салыстыру;

Методикалық ұсыныстар

Оқу парағы

ОЭ-О Жасушаның құрылысы және химиялық құрамы"материалды қайталау

• тапсырманы дәптерде орында

• дұрыс жауаптарын тап

• өзіңді тексер, өз жауаптарыңды мұғалімнің жауаптарымен салыстыр;

Бағалау өлшемдері:

"5" баға-қателер жоқ

"4" баға-1қате

"3" баға- 2 қате

о ұпай-2қатеден астам болса, онда осы тақырыпты қайтадан қайталау керек.

Нәтижелер қанағатандырылмаса "Жасушаның химиялық құрамы"тақырыпты қайтала

Мақсаты: Жаңа тақырыпты нәтижелі меңгеру үшін "Жасушаның құрылысы және химиялық құрамы" тақырыбы бойынша өз біліміңді тексер;

1.Жасушаны зерттейтін ғылым:

а) гистология б) цитология

в) биология г) экология

2.Ферменттері бар, заттарды ыдырататын, фагоцитозға қатысатын органоид

а) рибосома б) лизосома

в) ядро г) цитоплазма

3.Жасушаның көбеюіне қатысатын органоид:

а) ядро б) рибосома

в) лизосома г) цитоплазма

4.Жасушаның " энергетикалық станциясы":

а) лизосома б) цитоплазма

в) рибосома г) митохондрия

5.Жасуша мен оны қоршаған ортаның арасындағы үздіксіз өтетін процесс:

а) зат алмасу б) тітіркену

в) өсу г) көбею

6.Бұл кезде бұлшық ет жасушалары жиырылатын тіршілік қасиеті:

а) тітіргенгіштік б) зат алмасу

в) тітіркену г) даму

7.Аминқышқылдан тұратын биополимер:

а) көмірсу б) ақуыз

в) майлар г) нуклеин қышқылы

8.Күрделі полисахаридке жататын зат:

а) глюкоза б) гликоген

в) сахароза г) фруктоза

9.Рибосомаға аминқышқылын апаратын РНҚ бұл:

а) ақпараттық б) рибосомалық

в) тасымалдаушы г) тұқымқуалайтын

10.Суда ерімейтін күрделі зат:

а) майлар б) көмірсулар

в) фруктоза г) глюкоза

ОЭ -1Ұлпалар

• мәтінді оқып ал

• сөздікке анықтаманы жаз

Мақсаты: Құрылысы, түзілуі мен атқаратын қызметі бойынша ұқсас жасушаларды білу, не себептен топтарға жиналғанын анықтау.

ОЭ-2 Ұлпалардың түрлері

• мәтінді оқып ал

• дәптерге ОЭ атын жаз

• ұлпалардың ерекшеліктеріне назар аудар

Мақсаты:құрылысы,түзілуі мен атқаратын қызметі бойынша ұқсас жасушаларды білу,жиналғаның анықтау.

Ұлпа дегеніміз-құрылысы,түзілуі және атқаратын қызметтері бойынша ұқсас жасушалар мен жасушааралық заттардың жиынтығы.

Адам организмінде ұлпалардың 4 түрі бар:эпителий,дәнекер,бұлшық ет және жүйкелік.

Эпителий ұлпалары терінің беткі қабатын,ішкі мүшелердің(ас қорыту жолы,тыныс және несеп жолдары) сілемейлі қабығын және көптеген бездерді түзеді.

Терінің,көздің қасан қабығының эпителийі оларды қолайсыз сыртқы әсерлерден қорғайды,ал асқазан,ішек эпителийі олардың қабырғаларын ас қорыту сөлінің қорыту әсерінен сақтайды.Ішек эпителийі арқылы қоректік заттар қанға сіңіріледі,ал өкпеде эпителий жасушалары арқылы газ алмасу іске асырылады.

Безді эпителий жасушалары зат"секрет) бөледі.Безді эпителий бездер түзеді.Сыртқы және ішкі секреция бездерін ажыратады.Сыртқы секреция бездерінде түзінділер арнайы өзек арқылы дененің бетіне немесе дене қуысына "тер,сілекей,сүт) бөлінеді. Ішкі секреция бездерінің өзегі болмайды, олардың гормондары тікелей қанға түседі.

Эпителий ұлпаларына қызметінің әр түрлігіне қарамастан бірқатар ерекшеліктер тән. Олардың жасушалары бір немесе бірнеше қатарға орналасып, бір-біріне тығыз жанасады, жасушааралық заттары нашар дамыған. Жабын жасушалары зақымданғанда, тез арада жаңасымен алмасады.

Эпителий ұлпаларының негізгі қызметі: организмнің ішкі ортасының тұрақтылығын сақтау (гомеостаз), қорғаныш, зат алмасуды реттеуге қатысу.

Дәнекер ұлпалары. Адам организмінде дәнекер ұлпаларының бірнеше түрі бар: шеміршекті, сүйек, май, қан ұлпалары болады. Олардың құрылысы мен қызметі әр түрлі, бірақ жалпы пайда болуымен (түзілуімен) және жақсы дамыған жасушааралық заттарының болуымен біріктірілген. Жасушааралық заттар қызметіне байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Мысалы, қанда ол сұйық, сүйекте- қатты, шеміршекте серпімді, созылмалы болады.

Дәнекер ұлпалары әр түрлі қызмет атқарады. Борпылдақ талшықты дәнекер ұлпасы мүшелер арасындағы аралықты толтырады; қан тамырларын, жүйкелерді, бұлшық ет шоғырын қоршайды. Тері астындағы май клетчаткасы қабаты осы ұлпадан тұрады. Сүйек және шемәршек ұлпалары тіректік әрі механикалық қызмет атқарады. Қан мен лимфа қоректік, тасымалдау және қорғаныш қызметтерін жүзеге асырады.

ОЭ-3 Конспект құрыңдар

ОЭ-1 негізін жазып алыңдар

Мақсаты: мәтіннің негізін теріп алу,қысқаша жазу.ОЭ-1;ОЭ-2 материалды бекіту

ОЭ-4 Конспекті тексеру

Өз жазбаңды жолдастарының жазғандарымен тексеріп ал,қателеріңді түзет,материалды толықтыр.Өз жұмысыңды 5 ұпайлық жүйемен бағала.

Мақсаты: өз жазбаңды бағалап,түзету.

Конспекте негізгі материал қысқаша жазылу керек.

ОЭ-5 Бұлшық және жүйке ұлпалары

-мәтінді оқып осы ұлпалар туралы мәліметті есіңе сақта.

-ұлпалардың қасиеттері

-нейронның құрылысын жазып ал

Мақсаты:атқаратын қызметіне қарай бұлшық ет және жүйке жүйе ұлпалардың құрылысы мен ерекшеліктерін анықтау.

Бұлшық ет ұлпалары-құрылысы мен шығу тегі әр түрлі, бірақ ортақ белгілерімен біріктірілген (жиырылу қабілеті, ұзындығын өзгерту) ұлпалар тобы.

Көлденең жолақты бұлшық ет ұлпалары қаңқа сүйектеріне бекітілген және оның қимыл-қозғалысын қамтамасыз ететін қаңқа бұлшық етін түзеді. Көз алмасын қозғалтатын бұлшық еттер көз алмасының солға, оңға, жоғары, төмен қозғалысын қамтамасыз етеді. Жұту бұлшық еттері де көлденең жолақты бұлшық етке жатады.Көлденең жолақты бұлшық еттердің маңызды қасиеттері-адамның еркіне сай жиырылуға қабілеттілігі.

Ұлпа ұзындығы 1-45мм, кейбір бұлшық еттерде 12см-ге дейін жететін көп ядролы бұлшық ет талшықтарынан тұрады.Микроскоппен қарағанда талшықтардың көлденең сызықтары көрінеді.Көлденең жолақты талшықтар тез жиырылады да, осы күінде ұзақ уақыт сақталады.

Миокард (жүрек еті)- көлденең жолақты жасушалардың бір-біріне жанасып орналасуынан түзілген жүрек бұлшық еті.Жасушалардың пішіні сопақтау (ұзындау), бір, кейде екі ядросы болады. Осы жасушалардың тығыз тұтасуына орай жүрек бұлшық еті сияқты жеке шоғыр болып емес, тұтас: ең алдымен жүрекше, содан кейін қарынша бұлшық еттері жиырылады.

Біріңғай салалы бұлшық ет ұлпалары ішкі мүшелер (өңеш, асқазан, ішек, несепағар, қуық), қан және лимфа тамырларының, без өзектерінің қабырғаларының құрамына кіреді. Оны мөлшері үлкен емес, бір ядролы, ұршық тәрізді бұлшық ет жасушалары түзеді. Оның жиырылуы адам еркіне байланысты болмайды.

Жүйке ұлпасы барлық жүйке жүйесін түзеді. Ол негізгі жүйке жасушаларынан-нейрондардан және қосалқы жасушалардан нейроглиялардан тұрады. Нейроглиялар нейрондарға беріктік қасиет беріп, қорғаныш рөлін атқарады, жүйке жасушаларының қоректенуіне және жүйке талшықтары мен жүйкелердің регенерациясына қатысады. Нейрондар тітіркенуді қабылдап, қозуға байланысты жүйке импульстерін тудырады және тартады. Нейрондар жадыдан (ес) ақпараттарды өңдецге, сақтауға және естен шығаруға қатысады. Әрбір нейронның денесі, жүйке ұштары бар ұзын және қысқа өсінділері болады. Өсінділер құрылысы, пішіні, және қызметі бойынша ерекшеленеді. Қысқа, жиі тармақталған өсіндісі нейрон денесіне жақын орналасқан, бұлар дендриттер деп аталады.

Ал ұзын өсіндінің тек ұшы тармақталған және жіңішке болады, оларды аксондар (1,5м-ге дейін) деп атайды.

Қозу нейрондар бойынша таралады және олармен байланысты басқа нейрондар арқылы беріледі, мысалы, бұлшық етке беріліп, оның жиырылуын туғызады.

Жүйке жүйесін түзетін жүйке ұлпасының маңызы зор. Жүйке ұлпасы организм бөлігі ғана емес, ол дененің қалған барлық бөліктерін біртұтас организмге біріктіруді қамтамасыз етеді.

ОЭ-6 Материалды бекіту

*Конспектке қарамай,сұрақтарға жауап беріңдер.

"А" деңгейі-әр дұрыс жауап 1 ұпаймен бағаланады.

"В" деңгейі-әр дұрыс жауап 2 ұпаймен бағаланады.

"С" деңгейі-әр дұрыс жауап 3 ұпаймен бағаланады.

"В" деңгейінде және істейтін оқушылар А,В деңгейдің сұрақтарына жауап береді.

"С" деңгейінде және істейтін оқушылар А,В,С деңгейдің сұрақтарына жауап береді.

Мақсаты: ОЭ-5 оқу материалын бекіту және материалды игеру деңгейін анықтау.

"А"-деңгей

1.Жабын қызметін атқаратын ұлпа:

а) эпителий б) бұлшық ет

в) жүйке г) дәнекер

2.Эпителийдің қай түрі секрет бөліп шығарады:

а) жалпақ б) безді

в) кірпікшелі г) борпылдақ

3.Қозу, жиырылу қасиеттері қай ұлпаға ерекше:

а) эпителий б) бұлшық ет

в) дәнекер г) жүйке

4.Қай ұлпада міндетті түрде жасуша және жасушааралық зат болу керек:

а) эпителий б) дәнекер

в) бұлшықет

"В"-деңгей

1.Тіршілік процесінде қандай ұлпа қайтадан қалыптаспайды:

а) қан б) сүйек

в) жүйке г) эпителий

2.Қай ұлпаның жасушааралық заты сұйық:

а) тығыз дәнекер ұлпасы

б) борпылдақ дәнекер ұлпасы

в) қан г) эпителий

"С"-деңгей

1.Неліктен организм біртұтас болып қызмет етеді?

Өз жауабыңды нақтылап бер.

ОЭ-7 Резюме

• Мәтінді ауызша оқып, бос орынға керекті сөздерді қосыңыздар.

• Жұппен қойылған сөздердің дұрыстығын талқыла.

Осы жұмысқа баға қойылмайды.

Мақсаты: 2 модуль бойынша білімдерін жалпылау.

Құрылысы, түзілуі және атқаратын қызметтері бойынша ұқсас жасушалар тобы ... деп аталады.

Терінің беткі қабатын, ішкі мүшелерді астарлайтын ... ұлпа.

Жасушааралық заттары серпімді ... ұлпа.

Құрылысы мен шығу тегі әр түрлі бірақ ортақ белгілермен біріктірілген, жиырылу қабілеті, ұзындығын өзгерте алатын ... ұлпалар тобы.Ішкі мүшелердің, тамырлардың құрамына кіретін ... ұлпа. Дененің барлық бөліктерін біртұтас біріктіретін ... ұлпа.

ОЭ-8. Өзін-өзі бақылау.

• Өзің орындай алатын деңгейді таңдап ал.

• Өз пікірің бойынша дұрыс гипотезалардың нөмірлерін теріп ал.

• Жауаптарыңды тексер

• Өзіңді бағала

"А" деңгей-1 қате "3" деген баға.

"В","С" деңгей-қате жоқ "5" деген баға

1 қате- "4", 2 қате-"3" деген баға

• 2 көп қате 0 ұпай

Мақсаты: 2 модуль бойынша негізгі білімдерін тексеру

А деңгейі

1.Жасушалардың жалпы құрылысы бірдей, бірақ құрылысы мен атқаратын қызметтерінде кейбір ерекшеліктері болады.

2.Адам организмінде ұлпалардың 4 типі ажыратылады.

3.Эпителий ұлпаларының негізгі қызметтері: гомеостаз, қорғаныш, зат алмасу

4.Қоректік , тасымалдау және қорғаныш қызметтерін жүзеге асыратын эпителий ұлпасы.

5.Қолайсыз сыртқы әсерлерден қорғайтын дәнекер ұлпа.

6.Көз алмасын қозғалтатын көлденең жолақты бұлшық ет ұлпасы.

7.Адам еркіне байланысты болмайтын бірыңғай салалы бұлшық ет ұлпа.

8.Қозу нейрондар бойынша таралады.

В,С деңгейі

1.Шеміршек нағыз талшықтардан құралатындықтан, сүйек ұлпасы мен омыртқаға мықтылық қасиет береді.

2.Эпителий ұлпасының жасушалары сыртқы ортаның әсерлерінен тіршілігін жойып отырады.

3.Тырнақ және шашта эпителий ұлпасына жатады.

4.Сүйек ұлпасы -әр түрлі тұздар мен органикалық заттардан құралған дәнекер ұлпасы

ОЭ-9. 2 модуль бойынша білімдерін тексеру.

Сабаққа баға қой. Ол үшін жалпы ұпайлар санын есепте, барлық ОЭ 4,6,8 ұпайларын қос.

25-29 ұпай "5"-баға

16-24 ұпай "4"-баға

12-15 ұпай "3"-баға

Мақсаты: 2 модуль бойынша білімдерін бағалау, материалды меңгерген деңгейін анықтау.

Егер "3" баға алсаң, үйде 2 модуль конспектпен жұмысты орында.

Егер 25 ұпайдан аз болса конспект бойынша материалды қайтала.

Егер "5" баға алсаң үй жұмысын орындауынан босатыласын.

Өз деңгейінді анықта.Сабақ бойынша бағалау критерий.

Бағалау критерий:

"3" бағаға не білу керек

Ұлпа деген анықтама, зерттеген ғылым, ұлпаның түрлері

"4" бағаға.

• "3" бағаның білімін толық білу

• ұлпаның құрылысын, ерекшелігін, қызметін білу.

• Нейронның құрылысын білу.

"5" бағаға не білу керек:

• "3","4" бағаның білімін толық білу

• ұлпаның пайда болуы себептерін түсіндіру

• мүшелер жүйесі туралы онтогенез процесінде олардың қалыптасуын білу;

• адам ағзасының деңгейлерден тұратынын білу;

3 модуль. Мүшелер мен мүшелер жүйесі

Жаңа тақырыпты меңгеру үшін:

а) мүше деген анықтаманы, жүйелерді құрайтын мүшелерді білу;

б) организмнің біртұтас болып қызмет етуін түсіндіру;

в) қысқаша конспект жазу;

Бөлімі

Сабақ саны

Сабақтың мазмұны мен түрі

Уақыт

"Жасуша,ұлпа,мүше,жүйе"-жалпылау

1-сабақ

1.Модульдің құрылысы мен таныстыру.

2.Тест

3.Аузша сынақ

1.5мин

2.10 мин

3.30 мин

Әдістемелік нұсқаулар

Оқу парағы

ОЭ-0. 1 модульдің материалын қайталау

• мәтіннің тапсырмасын оқы

• әр тапсырмаға бір бер

• жауаптарыңды дәптерге жаз

• Жауаптардың дұрыстығын мұғаліммен тексер.Өзіңе баға қой.

Мақсаты: Жаңа тақырыпты нәтижелі меңгеру үшін өткен тақырып бойынша өз біліміңді тексер.

1.Ұлпаларды зерттейтін ғылым:

а) цитология б) биология

в) гистология г) экология

2.Терінің беткі қабатын құрайтын ұлпа:

а) эпителий б) бұлшық ет

в) дәнекер г) жүйке

3.Ең қатты ұлпа:

а) сүйек б) сіңір

в) шеміршек г) бұлшық ет

4.Қаңқа сүйектеріне бекітілген ұлпа:

а) эпителий

б) көлденең жолақты бұлшық ет ұлпасы

в) біріңғай салалы бұлшық ет ұлпасы

г) жүйке

5.Жасушалардың пішіні сопақтау, бір, кейде екі ядросы бар ұлпа:

а) жүрек бұлшық ет

б) көлденең жолақты бұлшық ет

в) бірыңғай салалы бұлшыұ ет

г) эпителий

6.Ішкі мүшелерді астарлайтын ұлпа:

а) жүрек бұлшық ет

б) көлденең жолақты бұлшық ет

в) бірыңғай салалы бұлшыұ ет

г) эпителий

7.Нейрондарға беріктік қасиет беретін, қорғаныш рөлін атқаратын жасуша:

а) нейроглия б) аксон

в) дендрит г) синапс

8.Тітіркенуді қабылдап, импульстерді тудыратын ұлпа:

а) эпителий б) бұлшық ет

в) жүйке г) дәнекер

9.Нейронның қысқа өсіндісі:

а) аксон б) дендрит

в) синапс г) нейроглия

10.Қоректік заттарды тасымалдайтын дәнекер ұлпаның түрі:

а) шеміршек б) қан

в) сүйек г) сіңір

4 Модуль "Сыртқы және ішкі секреция бездері"

Модульдің мазмұны:

ОЭ-О- Кіріспе сабақ

ОЭ-1-Денедегі физиологиялық құбылыстарды реттеу

ОЭ-2-Сыртқы және ішкі секреция бездері

ОЭ-3-Қалқанша және гипофиз бездері

ОЭ-4-Бақылау жұмысы

ОЭ-0-Кіріспе сабақ "Ішкі секрециялық бездер".

Мақсаты: Модульдің мазмұны туралы жалпы мәлімет беру, оқу мақсаттарын қою және оларға жету жолдарын көрсету. Осы модульдың болатын нәтижелерімен таныстыру.

Сабақтың І кезеңі-Сабақтың мақсатын қою, оқушылардың белсенділігін және білім көкейкестілігін ояту.

Мұғалім модульдің мазмұнымен, №1 өздігінен жұмыстылық орындау картасымен таныстырады.

Оқушы не білу керек:

1.Денедегі физиологиялық құбылыстарды реттеу туралы сипаттамасын;

2.Сыртқы және ішкі секрециялық бездер;

3.Бездердің қызметі, бөлетін өнімдері;

4.Без аурулары;

Оқушы не білуге тиіс:

1.Бездерді сипаттау;

2.Құрылыс ерекшеліктерін анықтау;

3.Әр түрлі сұрақтарды талқылай білу;

4.Эндокриндік жүйенің бездерін талдай және салыстыра білу;

5.Бездер жұмысының маңыздылығын дәлелдеу;

6.Өзін-өзі байқау білу;

Осыдан кейін оқушылар №2 кестені толтыру керек:

Білемін

Білгім келеді

ІІ кезең: "Түсіну" кесте бойынша мұғалім оқушылармен бірге сызбанұсқа кластерді құрастырады.(мұғалім тақтаға, оқушылар дәптерге жазады.)

Инсулин

ІІІ.кезең "Ойлау" Оқушылар өз білімдерін оқулықтағы мәтін бойынша тексереді.Оқушылар мәтінді оқып,қарындашпен белгілеп отырады (V-менікі дұрыс,мен осылай ойладым);( - -менікі дұрыс емес);(+-бұл қызықты,мен үшін бұл жаңа ақпарат);

(?-түсініксіз,осы туралы көп білгім келеді)

Осыдан кейін белгілеу кестені толтырады (№3 кесте) әр графасына оларға өте маңызды

3-4 пункт еңгізеді,және жұбымен нәтижені талқылайды.

Белгілеу кестесі

V

+

--

?

Осыдан кейін мұғалім оқушылардың толтырған кестелерін талқылайды.

Қорытындылағанда мұғалім №2 кестемен жұмыс істейді, барлығы дұрыс орындағанын, жазғанын тексереді.Кестені талдап, қателерді түзетеді.

ОЭ-1; ОЭ-2. Денедегі физиологиялық құбылыстарды реттеу, сыртқы және ішкі секреция бездері; (1 сағат)

Мақсаты: Сыртқы және ішкі секрециялық бездер гормондардың рөлі туралы анатомия-физиологиялық түсініктерін қалыптастыру, ағзаның өздігінен реттелуі және зат алмасу процестері туралы жалпы биологиялық түсініктерді дамыту.

Осы сабақты оқулықпен оқушылар өздігінен жұмыс істейді. №1 кестені толтырады. Сыртқы және ішкі секреция бездерді салысьыру;

Салыстыруға арналған сұрақтар

Сыртқы секреция бездері

Ішкі секреция бездері

Мысалдары, ұқсастығы:

а) микроскопиялық құрылысы

б) шығарылатын заттары (қатты, сұйық, газды)

Аырмашылықтары:

а) өзектерінің (бар, жоқ)

б) бездер бөлетін заттар қайда шығарылады.

№2 кестені толтыру;

Ұйқы бездің және бүйрекүсті бездің қызметі:

Салыстыруға арналған сұрақтар

Ұйқы безі

Бүйрекүсті безі

1.Бездің орналасуы

2.Гормондардың аты

3.Гормондары қайда бөлініп шығады

4.Қандай процесстерге әсер етеді

5.Гормондардың қызметі

6.Аурулардың аты және белгілері

7.Медицинада гормондардың қолдануы

Нәтижесінде оқушылар кестелерді толтырып, мұғалімге тапсырады.

ОЭ-3. Қалқанша және гипофиз бездері (өздігінен материалды меңгеру)

1 тапсырма

№3 кестені толтыру

Қалқанша бездің және гипофиздің қызметі

Сұрақтар

Қалқанша безі

Гипофиз

1.Орналасуы

2.Гормондардың қызметі

3.Гормондардың жетіспеушілігінен болатын процестер

4.Гормондар көп бөлінгенде пайда болатын өзгерістер

2 тапсырма

Шартты кодты қолданып, сұрақтарға жауап бер

1.Қалқанша без, оның гормоны

2.Жыныс бездер, олардың гормондары

3.Гипофиз, оның гормондары

4.Ұйқы без

5.Ұйқы без сөлі

6.Инсулин

7.Бүйрекүсті безі

8.Асқазан бездері

9.Жас бөлінетін бездер

10.Адреналин

І. Қайсысы тек ішкі секрециялық бездерге жатады?

ІІ. Қайсысы тек сыртқы секрециялық бездерге жатады?

ІІІ. Қандай бездер екі жақты әсер етеді?

ІV. Егер бала өспесе, қандай гормонның және қандай бездің қызметінің бұзылуымен байланысты?

V. Қант диабеті ауруы қандай гормонның және қандай бездің қызметінің бұзылуымен байланысты?

VІ. Микседема ауруы қандай гормонның, без қызметінің бұзылуымен байланысты?

VІІ. Базедов ауруын тудыратын гормон?

VІІІ. Қан құрамындағы қант концентрациясына қарама-қарсы әсер ететін қандай бездер және гормондар?

ІХ. Қан қысымын арттыратын және жүрек жұмысын күшейтетін гормондар және бездер?

Х. Қант диабетімен ауыратын адамға қандай гормонда инъекция арқылы енгізеді?

ХІ. "Алыптылық" ауруы не себептен болады?

ХІІ. Соңғы жыныстық белгілердің пайда болуы қандай гормондарға байланысты?

ХІІІ. Ағзаның гуморальды реттелу прцесінде қандай бездер қатысады?

ХІV. Адамның миында ішкі секрециялық бездің қайсысы орналасқан?

Осы тапсырмаларды орындап болған соң, оқушылар мұғалімге дәптерлерін тапсырады.

ОЭ-4. Бақылау жұмысы

Мақсаты: Оқушылардың модуль материалын меңгеру дәрежесін анықтау. Бақылау жұмысы тест түрінде өткізіледі.

Сыртқы және ішкі секреция бездері" тақырыбы бойынша өздік жұмыс картасы.

Жұмыстың түрлері

ОЭ оқығанда оқушының іс-әрекеті

ОЭ-0

ОЭ-1

ОЭ-2

ОЭ-3

ОЭ-4

Сабақтағы жұмыс

Оқу мақсаттарын қою, тақырыппен таныстыру, кластерді құрастыру

Кластермен жұмыс істеу. №1 кестені толтыру

Кластермен жұмыс істеу, №2 кестені толтыру

№12 тапсырманы орындау

Бақылау жұмысы, 20 мин. тест

Шығармашылық жұмыстар

Сөзжұмбақ құрастыру

Сызбанұсқалар, кестелер, кластер құрастыру бойынша талқылау

Топтық жұмыс (оқушылар аурулардың белгілері бойынша диагноз қояды), карточкада жазылып тұрады.

Қосымша тапсырмалар.Үй жұмысы

§10 сұрақтарына жауап беру, 37бет кестені толтыру

§11,§12 сұрақтарына жауап беру

§13 кестені толтыру

§10-13 қайталау, бақылау жұмысына дайындалу

"Сыртқы және ішкі секреция бездері" бойынша өзін-өзі бағалау және бақылау картасы

Тақырыбы

Нені білу керек?

Не істей білу керек

Бақылау тапсырмалары мен сұрақтары

Ақпарат көзі

І.Гуморальдық реттелу

Организмде жүретін процестердің гуморальдық реттелуінің мәнін, бездердің орналасуын, бөлетін заттары туралы

Сипаттау

1.Гуморальды реттелу дегеніміз не? Оның маңызы?

2.Бездер қандай топқа бөлінеді, ерекшеліктері қандай?

3. Бездер қайда орналасқан?

4. Гормон дегеніміз не?

5. Гормондардың жетіспеушілігі және артық бөлінуінің ағзаның дамуына әсері.

§10, 35 бет

ІІ.Қалқанша бездің құрылысы мен қызметі

Құрылысы мен атқаратын қызметі туралы білу, химия элементтерінің маңызы

Салыстыру, қалқанша без қызметінің бұзылуы; миксидема, эндемиялық зоб, кретинизм, бадырақ көздік

1. Қалқанша бездің құрылысын сипаттап беріңдер.

2. Қандай гормон бөледі?

3. Қалқанша бедің жұмысы қандай химиялық элементімен байланысты.

4. Қалқанша без ауруларын атап беріңдер.

5. Аурулардың белгілері.

6. Гормондар аз бөлінген жағдайда қандай ауру туғызады?

7. Гормондар көп бөлінген жағдайда қандай аурулар туғызады?

§11

ІІІ.Қалқанша маңы бездері, тимус және бүйрекүсті бездері

Мәліметті білу

Сипаттау, салыстыру

1. Қалқанша маңы бездердің құрылысы, қызметі.

2. Осы бездердің қызметі қандай химиялық затпен байланысты.

3. Тимус безі қайда орналасқан, оның гормоны және қызметі.

4. Бүйрек үсті бездердің орналасуы, гормоны.

5.Бүйрек үсті бездің қызметі

§12

VІ.Аралас бездер

Құрылыс ерекшеліктерін, жалпы сипаттамасын, бозбала мен бойжеткеннің гигиенасын.

Сипаттау, салыстыру.

1.Ұйқы бездің құрылысы,қызметі

2.Ұйқы без аурулары

3.Жыныс бездердің гормондары,олардың ағзаға әсері

4.Бозбала мен бойжеткенің гигиенасы

5.43 бет кесте толтыру

§13

Модуль №5

"Анализаторлар-сезім мүшелері" 5 оқу элементі кіреді.

0-ОЭ. Кіріспе сағат. Сезім мүшелері және олардың маңызы

1-ОЭ. Көздің құрылысы мен қызметі

2-ОЭ. Құлақтың құрылысы мен қызметі

3-ОЭ. Тері, бұлшықет, иіс, дәм сезу

4-ОЭ. Бақылау жұмысы

0-ОЭ. Модуль бойынша кіріспе сабақ

Мақсаты: Модуль мазмұны туралы оқушылардың жалпы түсінігін қалыптастыру, оқу мақсатын қою және оған жету жолдарын көрсету, осы модульді оқытудың нәтижелерімен ( білім мен қабілеттер) және оны меңгеруді тексерудің мүмкін болатын тәсілдерімен таныстыру.

Тақтаға модульдің аты жазылады: "Анализаторлар-сезім мүшелері".

Сабақтың бірінші сатысы- оқушыларды білімге белсендіру, оқу мақсатын қою. Мұғалім оқушыларды модульдің тақырыбымен таныстырады. Олар тақырып бойынша өзіндік жұмыс картасымен және тақырыпты оқу үрдісінде меңгеретін біліммен танысады.

Оқушы нені білу керек:

1)Анализаторлар, рецептор деген не?

Олардың құрылысы, сезім мүшелердің сыртқы ортамен байланысы.

2)Анализаторлардың атқаратын қызметі?

3)Анализатор аурулары және олардың алдын алуы

Оқушының қабілеті:

1)Сезім мүшелердің түрлерін білу

2)Анализаторлар құрылысын, қызметін айтып беру

3)Анализатор ауруларын алдын алу ережелерін білу

Бұдан кейін мұғалім оқушыларға сезім мүшелері туралы не білетінін еске түсіруді ұсынады. Жауаптарымен қатар, оқушылар дәптерлеріне ББК кестесін толтырады. (ББК-бәрін білгіміз келеді)

Білемін

Білгім келеді

Кестені толтыру барысында оқу мақсатын жүзеге асады. Әуелі "Білемін" бағанасын толтырады. Осыдан "Білгім келеді" бағанасын толтырады. Сезім мүшелері туралы белгілі түсіінгі бар оқушылар ол туралы қысқаша әңгіме құрай аалды. Мақал-мәтелдер, жұмбақтарды қолдануға болады. Оқушылар дәптерлеріне өз іңгімелерін жазады.

Сабақтың екінші сатысы- ұғыну.

ББК кестесін пайдаланып, оқушылармен біргекластер құру. (оқушылар қоятын сұраққа жауап беруге көмектесетін кластер). Тақтаға жазу, ал оқушылар дәптерлеріне толтырады.

Кластер "Анализаторлар-сезім мүшелері"

Сезім мүшелері

Көру есту иіс сезу дәм сезу сипап сезу тепе-теңдікті сезу

Сыртқы ортамен байланысы

Химиялық

Осмостық

Механикалық Рецепторлар

Қызулық

Арақашықтыққа

жарық. қозу Орталық жүйке жүйе (талдау)

Анализатор

Рецептолар (қабылдаушы өткізуші сезімталдық жүйке Мидың белгілі аймағы

буын) (өткізгіш буын) (орталық өндейтін буын)

Сезім туады

Көру анализатордың құрылысы

Қосалқы жүйе: Орталық жүйе:

Қас, қабақ, кірпік, көз қасан қабықша, нұрлы қабықша,

жасы бездері, жас өзекшесі, қарашық, көз бұршағы, шыны

көзді қимылдататын бұлшықеттер тәрізді дене

Қорғаныш қызметі Көз алманың пішінін сақтау,

жарық сәулесін сындыру, және

өткізу, түс беру

Көздің құрылысы

Құрылысы

Бөліктері

Қызметі

Ақ қабық (склера)

Қасан қабықша (алдыңғы бөлігі)

Қоршау, жарықты өткізу

Тамырлы

Пигменті бар

Нұрлы қабықша

Қарашық

Көзбұршақ

Қоректік заттармен және оттекпен қамту

Көзге түс береді

Көз ішіне жарық ағынын шектейді және шашыраған жарықты ұстайды.

Пішінін өзгертеді.

Тор қабық

1)рецепторлар:

а)құтышалар

б)таяқшалар

2)соқыр дақ

3)сары дақ

Жарықты, түсті қабылдайды

Қас қарайғандағы жарық рецеп.

Рецепторы жоқ, сезімталдық қасиетінен айырылған.

Қарашыққа қарсы жиналған құтышалар

Шыны тәрізді дене

Мөлдір іркілдеген заттан тұрады.

Көздің пішінін сақтайды.

Құлақтың құрылысы

Сыртқы құлақ ортаңғы құлақ ішкі құлақ

а) құлақ қалқаны дыбыс жолы 1)жарғақ қуысы 1)шытырман

б)сырғалық 2)дыбыс түтігі 2)иірім түтік

3)дыбыс сүйектері 3)вестибула аппараты

(балғашық, төстік, үзеңгі)

Басқа сезім мүшелері

тері бұлшықет сезімі дәм сезу иіс сезу тепе-теңдік

сипап сезу

1-ОЭ; 2-ОЭ. Көздің және құлақтың құрылысы мен қызметі.

Мақсаты: Мүшелердің құрылысын білу, олардың сыртқы ортамен байланысын, атқаратын қызметін білу.Бұл сабақта оқушылар оқулық бойынша, сонымен қатар алдыңғы сабақта татырылған кесте-кластерді қолдана отырып, өздігінен жұмыс істейді. Нәтижесінде млдульдің тақырыптары бойынша ең маңызды деегн 3-4 бөлімді кіргізіп толтырады да, нәтижелерін екеулеп талқылайды. Осыдан кейін мұғалім оқушылардың құрған кестелерін талқылайды, ұйымдастырады. Сабақтың қорытындысын жасай отырып, мұғалім ББК кестесіне, әңгімелерге оқушылардың қайта көңіл аударуларын және жазғандарын тексерулерін сұрайды. Оқушылар кестені талдайды және қайта жазылғандарын түзетіп, үйде тақырып бойынша әңгімені жаңа мәліметтермен толықтырады.

Сабақтың үшінші сатысы-ойлану.

Мұғалім оқушыларға білім деңгейінің қаншалықты сәйкес келетінін тексеру үшін §19-20 мәтіндерін ұсынады. Оқушылар мәтінді оқып, қарындашпен дәптердің шетіне шартты белгілерді қояды.

V (мен дұрыс жаздым, дәл солай ойлаймын)

-(мен қате жаздым, менің пікірім дұрыс емес)

+ (бұл қызық, мен үшін жаңалық)

? (бұл түсініксіз немесе осы жөнінде көбірек білгім келеді)

Бұдан кейін олар таңбаланған кестені әр бағанаға өздері ең маңызды деген 3-4 бөлімді кіргізіп толтырады да, нәтижелерін екеулеп талқылайды. Осыдан кейін мұғалім оқушылардың жасаған кестелерін талқылайды, ұйымдастырады.

Маркировка кестесі

V

+

-

?

Сабақты қорытындылап, мұғалім ББК кестесіне, әңгімелерге оқушылардың қайта көңіл аударуларын, дұрыс жазылғанын тексеруін сұрайды. Оқушылар кестені талқылайды және қате жазылғандарын тексеріп, үйде сезім мүшелері туралы әңгімені жаңа мәліметтермен толықтырады.

Өрмекші кестені толтыру керек.

Сабақтың соңында оқушылар кестені талқылап, оларды толықтырады, мұғалімге тексеруге береді.

3-ОЭ. Тері, бұлшықет, иіс, дәм сезу мүшелері. Сөйлеу бөлімі

Тақырыпты меңгерту, дамыту

Оқушылардың сезім мүшелері тақырыбы бойынша алған білімдерін өздігінен оқып меңгеруіне және одан әрі дамытуға ықпал ету. Оқулықпен жеке, жұптық жұмыс жүргізіліп, "Мұғалім-оқушы" ойыны ойнатылады.

Шарты:1.Сыныптағы оң жақта отырған оқушылар "мұғалім", сол жақтағылар "оқушылар" болып, ойынға қатысады. 2 қатарға тапсырма беріледі. 10-15 минуттан соң "мұғалімнің" түсіндіргенін оқытушы оқушылардан сұрап, фишка береді.

2.Алдын ала дайындалған дидактикалық тапсырмалармен оқушылар жеке жұмыс жасайды.

Тапсырма сұрақтары.

І топқа:

1.Дененің кеңістіктегі тепе-теңдігін сақтайтын мүше?

2.Кіреберіс мүше қай құлақша орналасқан?

3.Осы күрделі құрылысты кіреберіс аппараты қанда бөліктен тұрады?

4.Денені қалыпты ұстауға қажет сезім мүше?

5.Суықты, қызуды, дірілдеуді сезетін мүше?

6.Сипап сезу мүше дененің қай жерінде орналасқан?

ІІ топқа:

1.Кіреберіс мүше тым күшті қозып, жүрек жылдам соққанда адам өзін қалай сезінеді?

2.Кіреберіс мүше мидың қай бөлігімен байланысты?

3.Иіс сезу рецепторлар мұрынның қай қабаттарында орналасқан?

4.Тіттіні сезетін рецепторлар тілдің қай ұшында орналасады?

5.Ауруды сезетін рецепторлар қалай аталады?

6.Климат жағдайларымен сезім мүшелері қалай байланысты?

І топ. Тапсырма жауаптары

1.Кіреберіс анализатор (вестибула аппараты)

2.Ішкі құлақта

3. 2 қапшық және жартылай иірім өзектен түкті жасушаалр, жүйке талшықтардан тұрады

4.Бұлшықет сезімі

5.Сипап сезу

6.Саусақ ұшында, бетте, алақанда, табанда, тіл ұшында, ерінде кездеседі.

ІІ топ.

1.Қантамырлар таралып, кеңейеді, қан қысымы жоарылап, төмендейді. Адам құсады, өңі бозарады, маңдайынан салқын тер шығады.

2.Сопақша ми

3.Мұрынның иірім қабаттарында

4.Тілдің ұшында

5.

6.Олардың қызметі өзгеріп отырады.

4-ОЭ. Бақылау жұмысы

Мақсаты: Оқушылардың "Анализаторлар-сезім мүшелері" модулінің мәліметтерін меңгеру деңгейін, оқушылардың жиі жіберген қателерін айқындау:

а) тест түрінде (әр түрлі деңгейде)

ә) сұрақтар беру

б) сызбанұсқалар арқылы жүйелеу, жинақтау

Модуль №6

Тірек-қимыл жүйе 4 сағат

Құрылысы

Сабақ саны

Сабақтың мазмұны мен түрі

Уақыты

Кіріспе

1 сабақ

1 модуль құрылысымен таныстыру. Оқушыларға сабақтың мақсаты, міндетін түсіндіру;

2.Тірек-сызбалармен жаңа тақырыпты түсіндіру;

3.Оқулықпен, дәптермен жұмыс;

4. Үйге тапсырма;

4 минут

30 минут

10 минут

1 минут

Сөйлесу бөлімі

2 сабақ

"Алтын балық" ойыны

Қорыту. Үйге тапсырма

40 минут

5 минут

3 сабақ

Брейн-ринг ойыны

Қорыту. Үйге тапсырма

40 минут

5 минут

Қорыту бөлімі

4 сабақ

Алған білімдерін қорыту

1. Тест

2. Тапсырмаларды орындау

45 минут

№1 Тірек-сызба

Зат алмасу қозғалыс

тірек

Қан жасау

Қорғаныш

№2 Тірек-сызба

Адам қаңқасы

І.Бассүйек Ми сауыты

Бет сүйек Төбе

Самай

Маңдай

Шүйде

Омыртқа жотасы (33-34), (мойын-7, арқа-12, бел-5, сегізкөз-5, құйым-5)

ІІ.Тұлға

Кеуде қуысы (қабырға 12 жұп, төстік, арқа омыртқа)

ІІІ. Иық белдеуі (бұғана, жауырын, қол сүйектері-тоқпан, кәрі жілік, білезік, саусақ)

ІV. Жамбас жамбас-сербек, қасаға, шонданай

белдеуі сегізкөз

аяқ сүйектері-ортан жілік, асықты жілік, аяқ басы сүйектері, тобық, толарсақ

№3 Тірек-қимыл

Сүйектердің байланысу түрлері

Қимылсыз байланысу Қозғалмалы Аз қимылдайтын буын

( бассүйек) байланыс (буын) (омыртқа)

Жалпақ, қысқа, ұзын-сүйек типтері

Сүйек құрамы

Органикалық зат 30% Бейорганикалық заттар

60%,10%су

икемділік, серпімділік қасиет береді мықтылық, қаттылық қасиет береді.

Осы тірек-сызбанұсқаларды мұғалім тақтаға жазып, ал оқушылар бірге қатар дәптерлеріне жазады. Жазып болған кейін оқулықпен жұмысты орныдау керек. Үйге тапсырма беріледі.

2 сабақ. "Алтын балық" ойыны

Шарты: Сынып екі командаға бөлінеді. Әр команданың капитаны болады. Сынып ортасында балықтар "өзенде" шашылып жатыр (балықтардың бейнесі картонда салынып тұрады, теріс жағында сұрақ немесе нөмір жазылып тұрады). Балықтың ауызында сымнан жасалған ілмегі бар, ал қармақтың ұшында күршегі бар. (Қармақты таяқшадан жасауға болады).

Қай топ көп балық ұстайды, сол команда жеңеді. Капитандарға жеке тапсырма беруге болады.

3 сабақ. Брейн-ринг ойыны.

Құралдар: кестелер (сүйектер)

Ойынның шарты: Сынып 4 командаға бөлінеді. 2 команда ойнайды, қайсысы тез жазып берсе, 5 балл ұтып алады. Ойлануға берілген уақыт-1 минут. Дайын болған команда қоңырау соғады.

5 сұрақтан 2 рингке дайындалады. Барлығы 10. Бір сұрақ қосымша (мұғалімнің қалауы бойынша).

Ойынның барысы:

1. Сахнаға 2 команда шақырылады. Әр қайсысына 5 сұрақтан қойылады, әр жауапқа 5 балл қойылады.

2. Жанкүйерлерге сұрақтар дайындалады. (Әр сұраққа-1 балл).

3.Рингке қалған екі команда шақырылады. Оларға да 5 сұрақ қойылады. Музыкалық кідіріс.

4. Жанкүйерлерге сұрақтар

5. Әділ-қазылар алқасы қорытынды жасайды.

6. Бірінші ойынның қорытындысы бойынша командаға сахнаға шығады.

7. Қорытынды ринг: жоғары қиындығы бар сұрақтар беріледі.

9. Ойынның қорытындысын әділ-қазылар шығарады.

І рингтің сұрақтары

1.Сүйек жасушасы қалай аталады? (остеоцит)

2.Бірінші мойын омыртқасы қалай аталады? (атлант)

3.Сүйектердің байланысу түрлерін атаңыз? ( қозғалмалы, шамалы қозғалмалы, қозғалмайтын)

4.Омыртқа жотасының бөлімдерінің саны? (33-34, мойын, арқа, бел, сегізкөз, құымшақ)

5.Адамның қаңқасында қанша сүйек бар? (200 астам)

ІІ рингтің сұрақтары

1.Ұзын сүйектер қалай аталады? (жілік)

2.Сүйектің қуысы неге толы? (сүйек майына)

3.Құстың атымен қойылған бассүйектің аймағы? (қарақұс-шүйде)

4.Зергерлік бұйымның атымен қойылған қол басы сүйек? (білезік)

5.Толарсақ дегеніміз не? (өкпе)

Қорытынды рингтің сұрақтары

1.Мешелмен ауырған баланың еңбегі кішірек қатаяды, ол бассүйектің қай сүйектері? (төбе)

2.Адамның тік жүруіне бацланысты кеуде қуысы қалай өзгерген? (Адамның кеуде қуысы-жалпақ, ал жануарлардың кеуде қуысы екі жағынан қысыңқы)

3.Сүйектің қай бөлігі қан жасаушы мүше болып табылады? (кемік, жілік майы)

4.Бірінші мойын омыртқадан кейінгі омыртқа? (эпистрофей)

5.Саусақ сүйектері қалай аталады және олардың саны? (фаланги,14)

6.Қаңқаның өсуі қандай безге байланысты? (гипофиз)

Жанкүйерлерге сұрақтар

1.Сүйек қандай ұлпаның түрі? ( дәнекер)

2.Буын дегеніміз не? (сүйектердің қозғалмалы байланысы)

3.Буын сүйектерін қажалудан сақтайтын не?

4.Жамбас қандай сүйектерден тұрады? (қасаға, сербек, шонданай)

5.Омыртқа жота не тәрізді? (S тәрізді)

6.Қаңқаның дұрыс дамуына қажетті дәрумен? (Д)

7.Тұқым қуалайтын сүйек ауруы? (цитиноз)

4 сабақ. Қорытынды бөлім

№1 тапсырма

(Сол жағында). Қаңқаның бөлімдеріне қарама-қарсы сәйкес келетін сүйектердің нөмірлерін жазыңдар.

Қаңқа бөлімдері

Жауаптар

Сүйектер

А-бассүйек

Б-кеуде қуысы

В-иық белдеуі

Г-қол сүйектері

Д-жамбас белдеуі

Е-аяқ жіліктері

Ж-жамбас буыны

И-тізе буыны

К-иық буыны

Л-шынтақ буыны

М-ұзын түтікті сүйектер

Н-тік жүруімен байланысты дамыған

П-еңбекпен байланысты дамыған

Р-аяқ-қолдың жалпақ сүйектері

4,8

7,13

5,9

3,6,11

12

1,2,10

2,10

2,10

5,6,9

3,6

2,3,6,10

1,10,12

1,3,11

9,12

1.табан сүйектері

2.жіліншік тоқпан жілік

3.тоқпан жілік сүйектері

4.маңдай сүйек

5.бұғана

6.иық сүйегі

7.қабырғалар

8.төбесүйектер

9.жауырын

10.ортан жілік

11.алақан сүйектер

12.жамбас сүйектер

13.төстік

№2 тапсырма

Тест

1.Қандай органикалық зат сүйекке серпімділік қасиет береді:

а) оссеин б) миозин в) актин г) актомиозин

2.Сүйек неден түзілген:

а) тек жасушааралық заттан б) эпителий ұлпадан

в) дәнекер ұлпадан г) әр түрлі ұлпадан

3. Қимылға қажет энергия көзі:

а) органикалық заттар б) минералды заттар в) су г) витаминдер

4.Гиподинамия дегеніміз:

а) белсенді өмір сүру

б) аз қимылсыз өмір сүру

в) омыртқаның қисаюы

г) жұмыс қабілетінің жоғарлауы

5.Төске бекитін қабырға жұбы қанша?

А) 8 б) 10 в) 11 г) 12

6.Жалпақ сүйек:

а) жамбас б) тоқпан жілік в) саусақ сүйек г) өкше

7.Бос қабырғалар саны:

а) 1 б) 2 в) 3 г) 4

8.Адамның қаңқасында неше сүйек бар:

а) 100 б) 200 в) 300 г) 400

9.Сынақтарды емдейтін дәрігер:

а) стомотолог б) кардиолог в) травматолог г) офтальмолог

10.Бассүйектің ми сауытының көлемі:

а) 500см² б) 1000см² в) 1500см² г) 2000см²

11.Шынтақ буынды құрайтын сүйек:

а) тоқпан б) ортан в) асықты г) садақ

12. Тізе буынын құрайтын сүйек:

а) тоқпан б) ортан в) асықты г) шыбық

№3 тапсырма

Берілген заттар тізімінен дұрысын алып, сұрақтарға жауап беріңдер:

1.Минералды заттар

2.Органикалық заттар

3.Су

4.Сүйектің тығыз заты

5.Сүйек қабығы

6.Қуысы жоқ сүйек

7.Қуысты құрылыс

8.Қозғалмалы байланыс

9.Шамалы қозғалмалы байланыс

10.Қозғалмайтын байланыс

І.Сүйеккк серпімділік береді

ІІ.Сүйекке қаттылық береді

ІІІ.Сүйекке жеңілділік береді

ІV.Сүйекке иілгіштік, серпімділік және қаттылық береді.

V.Бассүйек сүйектерінің байланысу түрлері

VІ.Омыртқалардың байланысу түрлері

VІІ. Буындағы сүйектердің байланысы

VІІІ. Сүйектің өсетін қабаты

ІХ. Ұзын сүйектердің құрылыс ерекшелігі

Х. Жалпақ сүйектердің құрылыс ерекшелігі

ХІ. Қышқылда ериді

ХІІ. Отта жанып кетеді

№3 тапсырманың жауаптары

І.2 VІІ.8

ІІ. 1 VІІІ.5

ІІІ. 1,7 ІХ.7

ІV. 1,2 Х.6

V.10 ХІ.1

VІ.9 ХІІ. 2

КІРІСПЕ

Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі -баланың тұлғалық дамуына бағытталған жана оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.Ұсынылып отырған методикалық құрал модульдік технология бойынша құрастырылған.

Модульдік технологияның бір ерекшелігі дарынды балалармен тұрақты және жүйелі жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Оқу модулі қайта жаңғырту оқу циклі ретінде үш құрылымды бөліктен: кіріспеден,сөйлесу бөлімінен және қорытынды бөлімінен тұрады.

Әр оқу модулінде сағат саны әр түрлі болады.Бұл оқу бағдарламасы бойынша сол тақырыпқа,тақырыптар тобына немесе тарауға бөлінген сағат санына байланысты.

Әдебиеттер тізімі

1. М.М. Жанпеисова Модульдік оқыту технологиясы Алматы,2002

2.Биология 8 сынып Е.Очкур,Л.Аманжолова,Р.Жұмабаева Алматы "Мектеп" 2008

3.Салинп Р.М. Методические рекомендации к составлению тестов -Алматы,1994

4.Фридман Л.М. Формирование познавательных интересов у школьников-М.,1997

5.

8 сынып биология

Қожабаева Г.Б. №39 ЖОМ биология пән мұғалімі

Тірек- қимыл жүйе

№1 Тірек-сызба

Зат алмасу қозғалыс

тірек

Қан жасау

Қорғаныш

№2 Тірек-сызба

Адам қаңқасы

І.Бассүйек Ми сауыты

Бет сүйек Төбе

Самай

Маңдай

Шүйде

Омыртқа жотасы (33-34), (мойын-7, арқа-12, бел-5, сегізкөз-5,

құйымшақ-5)

ІІ.Тұлға

Кеуде қуысы (қабырға 12 жұп, төстік, арқа омыртқа)

ІІІ. Иық белдеуі (бұғана, жауырын, қол сүйектері-тоқпан, кәрі жілік, білезік, саусақ)

ІV. Жамбас жамбас-сербек, қасаға, шонданай

белдеуі сегізкөз

аяқ сүйектері-ортан жілік, асықты жілік, аяқ басы сүйектері, тобық, толарсақ

№3 Тірек-қимыл

Сүйектердің байланысу түрлері

Қимылсыз байланысу Қозғалмалы Аз қимылдайтын буын

( бассүйек) байланыс (буын) (омыртқа)

Жалпақ, қысқа, ұзын-сүйек типтері

Сүйектін құрамы

Органикалық зат 30% Бейорганикалық заттар

60%,10%су

икемділік, серпімділік қасиет береді мықтылық, қаттылық қасиет береді.

Осы тірек-сызбанұсқаларды мұғалім тақтаға жазып, ал оқушылар бірге қатар дәптерлеріне жазады. Жазып болған кейін оқулықпен жұмысты орныдау керек. Үйге тапсырма беріледі.

І нұсқаның сұрақтары

1.Сүйек жасушасы қалай аталады?

2.Бірінші мойын омыртқасы қалай аталады?

3.Сүйектердің байланысу түрлерін атаңыз?

4.Омыртқа жотасының бөлімдерінің саны

5.Адамның қаңқасында қанша сүйек бар?

ІІ нұсқаның сұрақтары

1.Ұзын сүйектер қалай аталады?

2.Сүйектің қуысы неге толы?

3.Құстың атымен қойылған бассүйектің аймағы?

4.Зергерлік бұйымның атымен қойылған қол басы сүйек?

5.Толарсақ дегеніміз не?

Қорытынды сұрақтар І нұсқа

1.Мешелмен ауырған баланың еңбегі кішірек қатаяды, ол бассүйектің қай сүйектері?

2.Адамның тік жүруіне байланысты кеуде қуысы қалай өзгерген?

3.Сүйектің қай бөлігі қан жасаушы мүше болып табылады?

4.Бірінші мойын омыртқадан кейінгі омыртқа?

5.Саусақ сүйектері қалай аталады және олардың саны?

6.Қаңқаның өсуі қандай безге байланысты?

Қорытынды сұрақтар І нұсқа

1.Сүйек қандай ұлпаның түрі?

2.Буын дегеніміз не?

3.Буын сүйектерін қажалудан сақтайтын не?

4.Жамбас қандай сүйектерден тұрады?

5.Омыртқа жота не тәрізді?

6.Қаңқаның дұрыс дамуына қажетті дәрумен?

7.Тұқым қуалайтын сүйек ауруы?

Қорытынды бөлім

№1 тапсырма

(Сол жағында). Қаңқаның бөлімдеріне қарама-қарсы сәйкес келетін сүйектердің нөмірлерін жазыңдар.

Қаңқа бөлімдері

Жауаптар

Сүйектер

А-бассүйек

Б-кеуде қуысы

В-иық белдеуі

Г-қол сүйектері

Д-жамбас белдеуі

Е-аяқ жіліктері

Ж-жамбас буыны

И-тізе буыны

К-иық буыны

Л-шынтақ буыны

М-ұзын түтікті сүйектер

Н-тік жүруімен байланысты дамыған

П-еңбекпен байланысты дамыған

Р-аяқ-қолдың жалпақ сүйектері

4,8

7,13

5,9

3,6,11

12

1,2,10

2,10

2,10

5,6,9

3,6

2,3,6,10

1,10,12

1,3,11

9,12

1.табан сүйектері

2.жіліншік тоқпан жілік

3.тоқпан жілік сүйектері

4.маңдай сүйек

5.бұғана

6.иық сүйегі

7.қабырғалар

8.төбесүйектер

9.жауырын

10.ортан жілік

11.алақан сүйектер

12.жамбас сүйектер

13.төстік

№2 тапсырма

Тест

1.Қандай органикалық зат сүйекке серпімділік қасиет береді:

а) оссеин б) миозин в) актин г) актомиозин

2.Сүйек неден түзілген:

а) тек жасушааралық заттан б) эпителий ұлпадан

в) дәнекер ұлпадан г) әр түрлі ұлпадан

3. Қимылға қажет энергия көзі:

а) органикалық заттар б) минералды заттар в) су г) витаминдер

4.Гиподинамия дегеніміз:

а) белсенді өмір сүру б) аз қимылсыз өмір сүру в) омыртқаның қисаюы

г) жұмыс қабілетінің жоғарлауы

5.Төске бекитін қабырға жұбы қанша?

А) 8 б) 10 в) 11 г) 12

6.Жалпақ сүйек:

а) жамб б) тоқпан жілік в) саусақ сүйек г) өкше

7.Бос қабырғалар саны:

а) 1 б) 2 в) 3 г) 4

8.Адамның қаңқасында неше сүйек бар:

а) 100 б) 200 в) 300 г) 400

9.Сынақтарды емдейтін дәрігер:

а) стомотолог б) кардиолог в) травматолог г) офтальмолог

10.Бассүйектің ми сауытының көлемі:

а) 500см² б) 1000см² в) 1500см² г) 2000см²

11.Шынтақ буынды құрайтын сүйек:

а) тоқпан б) ортан в) асықты г) садақ

12. Тізе буынын құрайтын сүйек:

а) тоқпан б) ортан в) асықты г) шыбық

№3 тапсырма

Берілген заттар тізімінен дұрысын алып, сұрақтарға жауап беріңдер:

1.Минералды заттар

2.Органикалық заттар

3.Су

4.Сүйектің тығыз заты

5.Сүйек қабығы

6.Қуысы жоқ сүйек

7.Қуысты құрылыс

8.Қозғалмалы байланыс

9.Шамалы қозғалмалы байланыс

10.Қозғалмайтын байланыс

І.Сүйеккк серпімділік береді

ІІ.Сүйекке қаттылық береді

ІІІ.Сүйекке жеңілділік береді

ІV.Сүйекке иілгіштік, серпімділік және қаттылық береді.

V.Бассүйек сүйектерінің байланысу түрлері

VІ.Омыртқалардың байланысу түрлері

VІІ. Буындағы сүйектердің байланысы

VІІІ. Сүйектің өсетін қабаты

ІХ. Ұзын сүйектердің құрылыс ерекшелігі

Х. Жалпақ сүйектердің құрылыс ерекшелігі

ХІ. Қышқылда ериді

ХІІ. Отта жанып кетеді

№3 тапсырма

Берілген заттар тізімінен дұрысын алып, сұрақтарға жауап беріңдер:

1.Минералды заттар

2.Органикалық заттар

3.Су

4.Сүйектің тығыз заты

5.Сүйек қабығы

6.Қуысы жоқ сүйек

7.Қуысты құрылыс

8.Қозғалмалы байланыс

9.Шамалы қозғалмалы байланыс

10.Қозғалмайтын байланыс

І.Сүйеккк серпімділік береді

ІІ.Сүйекке қаттылық береді

ІІІ.Сүйекке жеңілділік береді

ІV.Сүйекке иілгіштік, серпімділік және қаттылық береді.

V.Бассүйек сүйектерінің байланысу түрлері

VІ.Омыртқалардың байланысу түрлері

VІІ. Буындағы сүйектердің байланысы

VІІІ. Сүйектің өсетін қабаты

ІХ. Ұзын сүйектердің құрылыс ерекшелігі

Х. Жалпақ сүйектердің құрылыс ерекшелігі

ХІ. Қышқылда ериді

ХІІ. Отта жанып кетеді