Балықтардың көбеюі мен дамуы

Күні: 4/02 7 «А»

Сабақтың тақырыбы: Балықтардың көбеюі мен дамуы

Мақсаты: 1. Білімділік: Оқушыларға балықтардың көбеюі мен дамуы, өрістеуі, өсімталдығы, ұрпағына қамқорлық жасау, түйсігі туралы түсінік беру.

2. Тәрбиелік: Оқушыларды өз бетінше ізденімпаздыққа, шығармашылық қабілеттерін дамытуға,еңбектенуге,өзара білімдерін тексеріп бағалауға, адамгершілікпен ұжымдық қарым-қатынас жасауға тәрбиелеу.

3. Дамытушылық: Оқушылардың сабаққа белсенділігін арттыру, кітапқа деген қызығушылығын дамыту, мәтінмен жұмыс істей білу, тақырыптағы негізгі ұғымды тауып, сызбанұсқаны толтыруға машықтандыру, білімін нақтылау және қисынды ойлануын дамыту.

Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: деңгейлік тапсырма, СТО элементтері,

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, балықтың қаңқасы, муляж, семантикалық карта, аквариум

Пәнаралық байланыс: дүниетану, жаратылыстану, әдебиет

I . Ұйымдастыру кезеңі. 1. Сәлемдесу,түгелдеу.

2. Оқушылардың құрал-жабдығын тексеру

3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару. Оқушылардың көңіл-күйін сұрау.

II. Үй тапсырмасын сұрау

1.Семантикалық карта толтыру

Балықтар класы

Қуығы болады

Желбезек қақпағы жоқ

Құйрық жүзбеқанатының қалақшалары бірдей

Торсылдағы болады

Миы күрделі

Плакоидты қабыршақтармен қапталған

Есту мүшесі тек ішкі құлақтан тұрады

Қаңқасы шеміршекті

Сырттай ұрықтанады

Шеміршекті

сүйекті

2. Суретпен жұмыс. Балықтың сыртқы дене құрылысын белгілеу.

Үй тапсырмасы ретінде берілген балықтарға байланысты айтылған халықтық ұғымдарды, мақал-мәтелдерді талдау

Мысалы: «балық басынан шіриді» , «балықтың жаны суда», «балдырлы көлде балық көп», «бекіренің басы тасқа тимей, қайтпайды».

Қай мүшесі балықтың

Су түбіне батырар

Қанат болса егерде

Су бетіне шығарар (торсылдақ)

3. Жаңа сабақты түсіндіру

Жұмбақ жасыру: Көздері бар, қабағы жоқ

Әсте кірпік қақпайды

Ол қай жануар суға салсаң,

Тұншықпайды, батпайды ( балық)

Ендеше бүгінгі сабағымыз осы балықтар туралы білім алуды жалғастырамыз. Алдымен балықтардың эволюциялық жолмен қалай

дамығанын қарастырайық.

1. Балықтар эволюциясы

Жер бетінде пайда болған алғашқы омыртқалы жануарлар- балықтар. Олар әлі де дамып келе жатқан алуан түрлі жануарлар.

Кембрий кезеңіндегі балықтар. 890млн жыл бұрын.

Девондағы балықтар. 400 млн жыл бұрын.

Біздің замандағы балықтар ( шеміршекті, сүйекті балықтар)

Балықтардың көбеюі мен дамуы

Балықтар дара жынысты. Аталықтарының да, аналықтарының да екі-екіден жыныс бездері бар. Аталық безден бөлінген сұйықтық шоғал деп аталады. Оның құрамында аталық жыныс жасушасы- сперматозоидтар болады. Аналық безде уылдырық деп аталатын майда жұмыртқа жасушалар болады.

Шеміршекті балықтар іштей ұрықтанады, аналықтары ұрықтанған уылдырық шашады, ал кей түрлері тірі шабақтайды. Уылдырықтарының саны өте аз. Сүйекті балықтар сырттай ұрықтанады, сондықтан да өте көп мөлшерде уылдырық шашады.

Балықтар уылдырықтарын суға жеке-жеке шашпайды. Көп жағдайда уылдырықтар бір-бірімен сілемейлі, тығыздау шырышты зат арқылы байланысады. Уылдырық шашылған жерге аталық балықтар келіп, ішінде сперматозоидтары бар сұйықтығын төгеді. Ұрықтанған уылдырықтан ұрықтың одани әрі дамуы басталады. Көпжасушалы ұрықтың пайда болуы, одан дернәсілдің дамып-жетілуі уылдырықтың ішінде өтеді. Өздігінен қорек аулап, тіршілік ете бастаған балық дернәсілін шабақ дейді. Шабақ ересек балыққа ұқсас болады.

Балықтардың өрістеуі. Кейбір балықтар көбею кезінде жылыстап, өрістейді. Мысалы бекірелер, албырттар теңізден өзенге өрістеп, уылдырық шашады.

Ең қысқа және жиі болатын тәуліктік өрістеу, ұзаққа созылатын жыл мезгіліне байланысты болады. Балықтардың өрістеуі табиғи сұрыпталу кезінде пайда болған тұқымқуалайтын бекітілген түйсік арқылы жүзеге асады. Өрістеу кезінде балықтар қоректенбейді. Кейбір балықтар теңізде бірнеше жыл болып, тіршілігінде бір ақ рет уылдырық шашып, соңынан өліп қалады. мысалы: кета, горбуша балықтары.

Балықтардың түйсігі

Балықтардан бастап жүйке жүйесі ми және жұлын болып екі ірі бөлімнен тұрады. Балықтың мінез-қылығында шартсыз және шартты рефлекстер білінеді. Балықтардың мінез-қылығы өте күрделі, олар шартты және шартсыз рефлекстер арқылы айналадағы орта жағдайларын жақсы бағдарлап, соған сәйкес жауап қайтарады.

Сергіту сәті. «Балық аулау» ойыны

Оқушылар балықтың қиынды қағазына жазылған сұраққа жауап беріп, балық аулап ұпай жинайды.

Балыққа қатысты ғажап деректер.

• Балықтардың көптеген түрі өмірінде өз жынысын өзгертіп тұра алады. Қос жынысты балық түрлері де кездеседі;

• Балықтың құйрығы жүзген кезде оңға және солға қарай қозғалады;

• Көптеген балықтар ұсақ түйіршіктерді,құрттарды жейді;

• Бақа-балық Ұлыбритания жағалауларында жиі кезеседі. Ол бақа сияқты қоректенетін болғандықтан солай аталған;

• Акуланың тісі 3000-ға жетуі мүмкін.Тісі сынса орнына жаңасы өсіп шығады;

• Әлемде акуланың 350 түрі бар;

• Әлемде сан алуан балықтардың 25 000 астам түрі бар;

• Анабас сияқты кейбір балықтар, аз уақытқа болса да құрлықта өмір сүре алады;

• 2003 жылы ғалымдар балықтың ауруды сезетінін анықтады;

• Қармақшы-балық жемін жарықпен алдап шақырады;

Жергілікті материалды пайдалану: Шежін өзенінде және Бірқазан көлінде кездесетін балықтар туралы мәлімет беру.

Шортан. Шежін өзеннің ең ірі балығы. Ұзындығы 70 см. Салмағы 3-3,5кг. Шортан қомағай жыртқыш балық, өте тез қимылдайды. Ол шабақ балықтарды, су құстарының балапандарын, бақы, шаяндарды қорек етеді. Шортан көктемнің алғашқы айларында су жағасына жақын, таяз, жылы, шалшықты жерлерге уылдырық шашады. шортанның ірілері терең қара суларда, кішілері таяз ағынды суларда тіршілік етеді. Шортан жиырма жыл, кейде одан да ұзақ өмір сүреді.

IV. Жаңа сабақты бекіту

Тест жұмысы

V. Үйге тапсырма:

1. § 51,52 Біліміңді сына «Балықтар әлемі» сұрақтарға жауап беру

1.Семантикалық карта толтыру

Балықтар класы

Қуығы болады

Желбезек қақпағы жоқ

Құйрық жүзбеқанатының қалақшалары бірдей

Торсылдағы болады

Миы күрделі

Плакоидты қабыршақтармен қапталған

Есту мүшесі тек ішкі құлақтан тұрады

Қаңқасы шеміршекті

Сырттай ұрықтанады

Шеміршекті

сүйекті

1.Семантикалық карта толтыру

Балықтар класы

Қуығы болады

Желбезек қақпағы жоқ

Құйрық жүзбеқанатының қалақшалары бірдей

Торсылдағы болады

Миы күрделі

Плакоидты қабыршақтармен қапталған

Есту мүшесі тек ішкі құлақтан тұрады

Қаңқасы шеміршекті

Сырттай ұрықтанады

Шеміршекті

сүйекті

1.Семантикалық карта толтыру

Балықтар класы

Қуығы болады

Желбезек қақпағы жоқ

Құйрық жүзбеқанатының қалақшалары бірдей

Торсылдағы болады

Миы күрделі

Плакоидты қабыршақтармен қапталған

Есту мүшесі тек ішкі құлақтан тұрады

Қаңқасы шеміршекті

Сырттай ұрықтанады

Шеміршекті

сүйекті

1.Семантикалық карта толтыру

Балықтар класы

Қуығы болады

Желбезек қақпағы жоқ

Құйрық жүзбеқанатының қалақшалары бірдей

Торсылдағы болады

Миы күрделі

Плакоидты қабыршақтармен қапталған

Есту мүшесі тек ішкі құлақтан тұрады

Қаңқасы шеміршекті

Сырттай ұрықтанады

Шеміршекті

сүйекті