Айқұлақ (немесе інжуір) және мидиялар.

Сабақтың тақырыбы: §45 Айқұлақ (немесе інжуір) және мидиялар.

Сабақтың мақсаты;

Білімділік

Тәрбиелік

Дамытушылық

Айқұлақ (немесе інжуір) және мидиялардың қозғалуы, қоректенуі, тыныс алуы, көбейуі, биоценоздағы рөлі және практикалық маңызы туралы мәліметтер беру.

Оқушыларды ізденімпаздыққа, табиғатты аялауға, тірі ағзаларға қамқорлық жасауға үйрету.

Оқушылардың дүниетанымын кеңейту және шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Көрнекілігі: суреттер

Сабақтың барысы:

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

І. Ұйымдастыру

-Неліктен ұлулар типі деп атайды?

-Ұлулар типі мен буылтық құрттардың қандай айырмашылығы бар?

-Кандай кластарға бөлінеді?

-Ұлулар типінің халық шаруашылығындағы маңызы қандай?

-Бауыраяқтылар класына сипаттама беріңдер?

2. Жануарларға тән ерекшеліктерді кестеге белгілеп көрсету.

Ерекшеліктері

Шұбалшаң

Ұлкен тоспаұлу

Бас, тұлға, аяқ

+

Соңғы қуыс - целом п/б

+

Бақалшақ қаптайды

+

Қантарату жүйесі түйық

+

Асқорту безі бауыр

+

Өкпе арқылы тыныс алады

+

Зәр шығару имек тәрізді

+

Эпителийде шырыш бедері

+

Қантарату жүйесі ашық

+

Бунақтардан тұрады

+

Әр буылтығында қылтандары бар

+

Жарық сезгіш жасушалары бүкіл денесінде

+

Күрделі құрылысты бүйректен

+

Жұтқыншағында уккі тілі бар

+

3. Сауалнама

1. Жүйенің ең кіші бірлігі:

А. Дүние; В. Класс; С. түр; Д. Туыс;

2. Екі жолмен (жынысты және жыныссыз) көбейетін қарапайым жәндік

А.Кәдімгі амеба В.Жасыл Эвглена С.Кірпікшелі кебісше

3. Паразит құрттарды зерттейтін ғылым:

А. Эмбриология; В. Физиология; С. гельминтология; Д. Зоология;

4.Регенерация деген не?

А Соңғы қуыс; В. Жоғалған бөліктің қалпына келуі; С. Әктен түзілген қаңқа

5. Қарапайымдылар типіне жататын жәндіктер:

А. Кенелер; В. Кірпікшелі кебісше; С. көбелектер; Д. Кірпікшелі құрттар;

6. Жасуша дегеніміз -

А. Органоид; В. Ағзаның ең кіші бөлшегі; С. ұлпа; Д. Цитоплазма;

7. Безгек ауруымен ауырған адамдардан ауруды сау адамдарға тарататындар:

А. Масалар; В: амеба; С. лямблия; Д. Эвглена;

8. Алғашқы қуыстылар типі деп аталады:

А. Буылтық құрттар типі; В. Жұмыр құрттар типі; С. жалпақ құрттар типі; Д. Ұлулар типі

9. Ішекқуыстылар типінің түр саны:

А. 10.000; В. 9.000; С. 8.000; Д. 11.000;

10. Гидратәріздестер класының өкілі:

А. Обелия; В. Қызыл маржан; С. теңіз қауырсыны; д. Актиния;

11. Жануарлардың ғылымға белгілі түрлер саны:

А. 500 мың; В. 1 млн; С. 1,5 млн; Д. 2млн;

12. Буылтықтанбаған, жұмыр құрт

А. Сиыр цепені В.Ақ сұлама С. Бауырсорғыш Д. Үшкір құрт ;

13. Гермофродит дегеніміз:

А. Ағзада тек аналық; В.Ағзада аналық және аталық; С. Ағзада тек аталық безі орналасқан

14. Паренхима дегеніміз..

А. дәнекер ұлпа В. Бұлшық ет ұлпа С. Жүйке ұлпа Д. эпители ұлпа

15.Тоспа ұлу денесінде көбейетін дернәсіл қай құртқа тән?

А.Суыртқы В. Бауырсорғыш С.Сиыр цепені Д.Қылқұрт

ІІІ. Жаңа сабақ

Қосжақтаулы ұлулар класы

• Олар мұхитта, теңізде, тұщы суқоймаларында, өзендерде тіршілік етеді. Құрлықта кездеспейді.

• Жануартекті жеммен қоректенеді, паразиттік жолмен өмір сүретіндері де бар.

• Мидия, устрица, гребешок, кемеқұрт, айқұлақ

• Қосжақтаулы ұлулар класының өкілі айқұлақ. Олардың бақалшағы ашып-жабылатын екі жақтаудан тұрады. Сондықтан бұл жәндіктер деп аталған.

• Бұлардың бас бөлігі жойылып кеткен. Денесі тек тұлға және аяқтан ғана құралады. Мысалы, айқұлақтың аузы аяғының қасында орналасқан.

• Айқұлақта бас болмағандықтан, оның тілі де, жұтқыншағы да жоқ. Сондықтан тікелей өңешке түседі. Одан қарынға өтіп, ішекке барады.

• Қосжақтаулы ұлулар - .

• Барлық моллюскалардың денесi мантиямен - терiлi қатпармен қапталған. Мантия мен дене арасында қоршаған ортамен байланыс түзетiн мантия қуысы болады.

• Асқорыту жүйесi. Ауыздан, жұтқыншақтан, өңештен, қарыннан, iшектен, бауыр және аналь тесiгiнен тұрады.

• Көптеген моллюскалар өсiмдiкпен қоректенедi.

• Қосжақтаулы моллюскаларда су мен қорек заттары кiру сифонынан кiрiп ары қарай жұтқыншаққа, қарынға, iшекке өтiп шығару сифонымен аяқталады. Асқорыту безi-бауыр.

• Тынысалу жүйесi. Құрлықта тiршiлiк ететiн моллюскалардың тынысалу мүшесi - мантиядан түзiледi. Қантамырлы капиллярлармен торланған өкпе болып табылады. Атмосфералық ауа тыныс алу тесiгi арқылы түседi. O2 сiңiрiп CO2 бөледi.

• Су моллюскаларының тынысалу мүшесi - мантиядан түзiлiп, аяғының екi жағында орналасқан желбезек болып табылады. Суда ерiген O2 сiңiрiп, суға CO2 бөледi.

• Қанайналым жүйесi ашық, жүрекшеден, қарыншадан, қантамырларынан тұратын, екi камералы жүрекпен берiлген. Артериялды қан өкпеден жүрекшеге одан қарыншаға өтедi, ал содан тамыр арқылы дененiң барлық мүшелерiне өтiп, ол жерде клетка арасына құйылады. Өттегiнi берiп, көмiртегiнiң диоксидiмен байып өкпеге түседi, сол жерде қайтадан газ алмасу жүредi.

• Зәршығару жүйесi - бүйрек. Бүйрек қанайналым жүйесi мен тiкелей байланысты, ол қаннан диссимиляцияның ақырғы заттарын сiңiредi.

• Жүйке жүйесi церебральдi, плевро-висцеральдi және педальдi ганглиялармен сипатталады.

• Сезiм мүшелерi: көздерi (қармалауыштарының ұшында), қармалауыштары (жанаса сезу мүшелерi), тепе-теңдiк мүшесi жақсы дамыған.

• Олардың ғаламшарымызда 20 мыңға жуық түрлері мекендейді.

• Бұлар суды денесі арқылы өткізіп, оны бактериялардан, және қалқып жүрген өлі қосындылардан сүзіп тазартады.

• Теңізде тіршілік ететін кейбір (, , ) тағам ретінде пайдаланылады.

• Теңіз қосжақтаулыларының бақалшағынан түйме жасалады. Көптеген ұлулардың бақалшағынан ұн тартылып, ірі қараға жем ретінде беріледі.

• Қосжақтаулы ұлулардың ағаштан жасалған құрылыстар мен түбін тесетін түрлері бар. Олар өте қауіпті зиянкестер болып табылады. Денесінің алдыңғы бөлігіндегі қосжақтаулы кішкене бақалшағымен сүректі бұрғылап теседі. Сөйтіп өзіне жол салады да, ағашты пайдалануға жарамсыз етеді.

• Моллюскалар биоценоздың әр түрлi қоректiк тiзбектерiне кiредi. Қосжақтаулы моллюскалар судың биофильтрат орлары болып табылады. Мысалы, бiр моллюск бiр сағат iшiнде 10 л суды, органикалық қосылыстардан тазартып, фильтрлейдi.

• Кейбiр моллюскалар - устрицалар мен мидияларды адам тағам ретiнде қолданады.

• Теңiз меруерттерi үлкен қызығушылық тудырады. Бұл моллюскалардың бақалшағы мен мантиясының арасында меруерт түзiледi.

• Ауыл шаруашылығына зиян келтiретiн моллюскаларда өте көп.

IV. Өзіндік жұмыс:

(Кесте толтыру)

Ұлулар типі

Құрылысы

Көбеюі

Маңызы

Бауыраяқтылар класы

Қосжақтаулылар класы

V. Сабақты бекіту

Қосжақтаулы ұлулар қайда тіршілік етеді?

Қандай өкілдері бар?

Маңызы қандай?

Айқұлақтың құрылыс ерекшелігі?

VІ. Үйге тапсырма &45

VІI. Оқушыларды бағалау

«Бекітемін»

Оқу ісінің меңгерушісі

Пәні

Күні

Сынып

Мұғалімі

Биология

16.11.15

7

Хасанова Анаргүл

Сабақтың тақырыбы: Шұбалшаңның биогеоценоздағы, табиғаттағы және жануарлар дүниесінің даму тарихындағы орны мен маңызы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік

Тәрбиелік

Дамытушылық

Оқушыларды буылтық құрттар типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері, табиғаттағы, адам өміріндегі және жануарлар тіршілігіндегі маңызымен таныстыру.

Оқушылардың танымдық қабілетін, сөйлеу, сыни ойлау қабілеттерін дамыту және пәнге деген қызығушылығын арттыру

Оқушыларға санитарлық-гигиеналық, адамгершілік, экологиялық тәрбие бере отырып, достыққа , ынтымақтастыққа тәрбиелеу. Топта жұмыс істей білуге дағдыландыру. Оқушылардың ойлау қабілеттерін, дамыта отырып, байқампаздыққа, өздігінен қорытынды жасауға дағдыландыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Көрнекілігі: суреттер

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

1. Ситуациялық сұрақтар
1.Шұбалшаң неге жаңбырдан кейін топырақтың бетіне шығады?
2. Егістіктегі жауынқұртты балалар өлтіріп жүрсе сен не істер едің?
3. Шұбалшаң бөлініп жатқан болса сен не істер едің?
2.Биологиялық диктант
1.Жауынқұрт .... құрттар класының өкілі.
2.Жауынқұрттың аузы денесінің ... жағында орналасқан.
3.Қанайналым жүйесі ....
4.Жауынқұрт ..... қабілетті оқушылар жұптасып орындайды
1.Жауынқұрт азқылтанды құрттар класының өкілі
3.Сәйкестік тест (терминді сөздер)

1.

Сірқабық

а)Сиыр цепенінің асбұршақтай көпіршікті дернәсіл

2.

Метаморфоз

д) Мезодермадан түзілген мүшелерді қоршап жататын дәнекер ұлпасын

3.

Эктопорозит

6)Бір ағзада аналықбез бен аталықбездің орналасуы

4.

Гермофродит

ә)Құрттың сыртын дене жабынының жасушаларынан бөлінетін тұтас қабықша

5.

Паренхима

в) Соңғы қуыс

6.

Финка

е)Тірі ағзаның сыртқы мүшелерінде паразиттік ететін жәндіктерді

7.

Трохофора

ж)Эвалюция нәтижесінде өзгеріске ұшырау

8.

Циклоп

з) Көпқылтанды буылтық құрттардың кірпікшелі дернәсілін

9.

Параподия

и)Паразитті құрттардың аралық иесі - ұсақ шаянтәріздестер

10

Целом

г) Буылтық құрттарға тән ерекшеліктердің бірі - айрықша қозғалыс мүшесі

Жауабы:

1-ә

2-ж

3-е

4-б

5-д

6-а

7-з

8-и

9-г

10-в

4. Оқушылар үйден орындап келген тапсырмасында: шұбалшаңның биогеоценоздағы, табиғаттағы және жануарлар дүниесінің даму тарихындағы орны мен маңызы туралы мәнжазбаларын қорғайды

• Нағыз қопсытқыш .

• Сондай-ақ шұбалшаңдар - мен балықтардың жемі.

• Суда тіршілік ететін азқылтанақты буылтық құрттардың да пайдасы зор. Олар су түбіндегі тұнбаны ішегі арқылы өте көп мөлшерде өткізеді. Сөйтіп су-қойма түбіндегі топырақ қабатына ықпалын тигізеді.

• Топырақта тіршілік ететін шұбалшаңдардың маңызы ерекше. Олар топырақтан терең ің қазып, топырақты ауамен, ылғалмен байытады.

• Бұл әрекет топырақтағы белсенділігін арттыруға көмектеседі.

• Өсімдіктер тамырының топыраққа тереңірек бойлай, бекінуіне жәрдемін тигізеді.

• Сонымен бірге өсімдік шірінділерімен қоректенеді.

• Демек олар суқоймаларын өсімдіктердің шірінді қалдықтарынан тазартуда да маңызды рөл атқарады.

III. Өзіндік жұмыс:

Сурет салу

Шұбалшаңның суретін салу

IV. Сабақты бекіту

- Буылтық құрттар қайда тіршілік етеді?

- Маңызы қандай?

- Шұбалшаңның құрылыс ерекшелігі?

V. Үйге тапсырма &44