Ч. Дарвиннің эволюциялық теориясы

Сабақтыңтақырыбы: Ч. Дарвиннің эволюциялық теориясы
Сабақтыңмақсаты:
1. Оқушыларды Ч. Дарвинніңқолдансұрыптаутуралыілімдеріментаныстыру.
2. Тіршіліктіңжалпызаңдылықтарыжәне даму тарихытуралыдүниетанымынарттыру.
3. Оқушылардыадамгершіліккетәрбиелеу.

Сабақтыңтипі: Жаңабілім беру.
Сабақтыңтүрі: Ұжымдықойлау.
Сабақтыңпәнаралықбайланысы: Тарих. әдебиет.
Сабақтыңәдісі: Сұрақжауап, баяндау.

Сабақтыңбарысы: І. Ұйымдастырубөлімі.
ІІ. Үйтапсырмасынсұрау.
ІІІ. Жаңасабақтытүсіндіру.
ІV. Жаңасабақтыбекіту.
V. Үйгетапсырма беру.
VІ. Бағалау.
І. Амандасу, оқушылардытүгелдеу, сабақмақсатыментанысу.
ІІ. Үйтапсырмасынсұрау §9
ІІІ. Жаңасабақтытүсіндіру.

Ч. Дарвин сұрыптауғаерекшекөңілбөліп, оныңтүрлері мен себептерінтолықзерттеді. Жануарлардыңқолтұқымдары мен өсімдіктердіңіріктемелеріншығаруда, олардыңерекшебірқасиетіменөзгерісбелгілерінеқарайды. Мысалы, қауын мен қарбыздызерттеуде тек жеміссапасынарттырумақсатыкөзделеді. Сәбіз бен қызылшаөсімдіктерінің тек тәттіжемтамырыбағаланады. Ч. Дарвин қолдансұрыптаудепатаған.

Табиғаттағыөзгергіштікөсімдіктер мен жануарлардыңбарлықмүшелерінөзгеріскеұшыратады. Ал қолдансұрыптаудашығарылғаніріктемелер мен қолтұқымдардыңадамғапайдалы, тиімдімүшелеріғанаөзгертіледі.

Ч. Дарвин ауылшаруашылығыпрактикасындаорганизмдердіңжаңаформалары (жануарлардыңқолтұқымдары мен есімдіктердіңіріктемелері) қалайшығарылатынынзерттеді. Содансоңтабиғаттақандайсебепшарттардыңәсеріненжаңатүрлердіңпайдаболатынынталдауғакірісті. Адамныңқолдансұрыптауы мен табиғаттаболатынтабиғисұрыпталудыңарасындаүлкенайырмашылық бар екендігінажыратабілді. Нәтижесінде, Ч. Дарвин қолдансұрыптаужәнетабиғисұрыпталуілімініңнегізінсалды.

Дарвин 1868 жылышыққан "Үйхайуанаттарыжәнемәдениөсімдіктердіңөзгеруі» дегенеңбегіндеқолтұқымдардыңшығуынжәнекөптүрлілігінтолықсипаттады. іріқаранын 400 - гежуыққолтұқымдарынзерттеді. қолтұқымдарбір - бірінен бас сүйегіденепішіні, реңі, қаңқасы мен бұлшықеттерініңдамуы, мүйіздерініңпішіндеріарқылыажыратылады. Осындайкөпайырмашылықтарынақарамастанқолдансұрыптауарқылышығарылғанқолтұқымдар мен іріктемелердіңжабайытегіболатынынатапкөрсетті. "Түртұрақты, өзгермейді" депсанағандар "әрбіріріктеме мен қолтұқымныңөзінетәнжабайытегіболады" депесептеді. Мұндайтеріскөзқарасқа Дарвин қарсышығып, көптегенмысалдаркелтірді.

Мысалы, тауықтардыңбарлыққолтұқымдарынынтегі - жабайыбанкивтауығы; үйүйректерініңжабайытегі - барылдауықүйрек; үйқояндарыныкі - жабайыеуропалыққоянекендігіндәлелдедіМүйіздііріқараныңтегі - жабайыеуропалық тур, иттіңтегі - қасқырдепкөрсетті.

Қолдансұрыптаудыңмысалдары. Ч. Дарвин 1862 жылыЛондондаБүкілдүниежүзілікауылшаруашылығыкөрмесінен майор, Галлеттіңшығарғанкөпмасақтыбидайіріктемесінкөреді. жаңаіріктеменіңбастамасыретіндемасағыірілеріненбірнешеуінтандапалады. 87 дәнектісанапалып, оны жекеүлескігесебеді. Бұдан 10 масақтыбидайалған; келесіжылы 17 масақты, 39 масақтыөсімдікалынған. Жылсайынтұқымдыққаеңкөпмасақтыларысұрыпталыпқалдырылған. Галлетеңсоңында, көпмасақтыбидайіріктемесін 6 жылдашығарған. Тек өсімдікшаруашылығындаемес, мал шаруашылығына да сұрыптаужұмыстарықолданылған.. Селекционер шығарғанқырыққабаттың (капуста) 6 түрлііріктемелерінің сырт пішіндері мен жапырақтарыбір - бірінеұқсамайды.

Кептердіңжабайытегі мен қолтұқымдары:
1 - жабайыжартаскептері;
2 - якобинец;
3 - тауыс - кептер;
4 - үлкенжемсаулы (дутыш) кептер;
5 - сабалаққауырсындыкептер;
6 - турман

Қорытынды. Қолдансұрыптаудыңнәтижесіндеадам тек өзқажетінежарайтынпайдалықолтұқымдар мен іріктемелердішығарады. Жаңаіріктемелер мен қолтұқымдардышығаружұмысындаорганизмдербелгілерініңөзгеруіннегізгеалады.
Қолдансұрыптаутиімді болу үшіндаралар саны көбірекалынып, олардыңарасынантаңдаужұмыстарыжүргізіледі.

ІV. Жаңасабақтыбекіту.
Сұрыптаунәтижесіберілгенөсімдіктердіңқаймүшесінөзгертеді? әрмүшесініңтұсына "+-" белгісінқойыпбелгілеңдер
--------------- Тамыры ----- Түйтегі ---- Сабағы ---- Жапырағы ---- Жемісі ---- Тұқымы
1. Пияз
2. Картоп
3. Қызанақ
4. Қаракат
5. Қарбыз.
6. Көкнәр
7. Сәбіз
8. Қырыққабат
9. Бұршақ

V. Үйгетапсырма беру.
Ч. Дарвин анықтағанөзгергіштіктердіқалайтүсінгендеріңдікестегеқысқашажазыптолтырыңдар.
Айқынөзгергіштіктіңсебептерімысалдары
Айқынемесөзгергіштіктіңсебептерімысалдары

VІ. Бағалау.
Сабақ аяқталды, сауболыңдар!