Мыс, мырыш және олардың қосылыстары 10 сынып

Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Мыс, мырыш және олардың қосылыстары

Сабақтың мақсаты Білімділік: элемент атомының құрылысы мен кристалл торларының ерекшеліктері туралы білімді қалыптастару; олардың табиғатта кездесуі, қасиеттері, қолдануы, алынуымен таныстыру

Дамытушылық: алған білімдерін жадында сақтау, ой-қабілеттерін дамыту, тіл шеберлігін, білімге құштарлығын, дүниетанымға көзқарасын арттыру

Тәрбиелік: Оқушыларды сабақ уақытын бағалауға үйрету,пәнге қызығушылығын арттыру, шығармашылыққа, ынтымақтастыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ-жауап

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың көрнекілігі: электронды оқулық, периоттық кесте

І Ұйымдастыру

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

ІІІ. Жаңа сабақ мазмұнымен таныстыру

Қызығушылықты ояту. (Сөзжұмбақ шешу)

1. Екі немесе одан да көп металдан тұратын жүйе қалай аталады? (құйма)

2. І топтың қосымша топша металы? (мыс)

3. Қара металлургияның наны? (темір)

4. Сұйық металл? (сынап)

5. Темір құймасы? (шойын)

• Мырыш-ІІ Б,мыс-ІБ топтың элементі мырыш химиялық реакцияларда тек соңғы қабаттағы 2s электронды беріп,+2 тотығу дәрежесін көрсетеді.Мыс атомдары қосылыстарда +1 тотығу дәрежесін көрсетеді. Біршама тұрақты тотығу дәрежесі +2 және тотығу дәрежесі +3 болатын тұрақсыз қосылыстарының біразы белгілі.

• Атом құрылысы

Мыс 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d¹⁰ 4s¹

• Табиғатта таралуы

Жер қыртысында мыстың мөлшері 0,01% массаны құрайды. Мыс кендерінің табиғи минералдарының құрамында мыстың мөлшері едәуір болғандықтан, одан металды бөліп алу экономикалық жағынан тиімді. Мыс кенінің қорының үлкен бөлігі Жезқазған маңында, сондай-ақ Павлодар, Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Ақтөбе облыстарында, кенді Алтайда бар.

• Физикалық қасиеті

Мыс ашық қызғылт түсті жылтыр металл, тұтқыр жеңіл созылады. Балқу температурасы - 1083°С. Тығыздығы - 8,9 г/см3.

• Химиялық қасиеті

Си+СІ₂→СиСІ₂

Си+О₂→СиО

Си-2Н₂SO₄ → СиSO₄ + SO2 + 2Н₂О

• Периодтық жүйедегі орны

Мырыш- №30 Аr=65

• Атом құрылысы

1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d¹⁰ 4s²

• Табиғатта таралуы

Жер қыртысындағы құрамы бойынша мырыш басқа элементтер арасында 23 орынды алады. Әдетте мырыш кендері полиметалдық. Оларды сонымен бірге мыс, қорғасын, кадмий т.б. металдардың кендері болады. Мырыштың маңызды минералы-мырыш алдамшысы-ZnS.

• Алынуы

Кендерден металдық мырышты алу үшін пирометаллургиялық және гидрометаллургиялық процестерді қолданады.

2ZnS + 3О₂ → 2ZnO + 2SO₂

ZnO + С → Zn + СО

• Физикалық қасиеті

Мырыш-көкшіл ақ түсті металдық жылтыры бар металл. Ылғалды ауада жылтыры оксидтік қабықшаның түзілуімен байланысты біртіндеп жойылады. Мырыш қаттылығы орташа металл. Таза металл жұқа фольгаға дейін жайылады.

• Химиялық қасиеті

Zn+СІ₂→ZnСІ₂

2Zn+О₂→2ZnО

Zn+Н₂О → ZnO+Н₂

Zn + 2NaОH_{(кристал)} → Na₂Zn O₂ +Н₂

натрий цинкаты

Zn + 2NaОH +Н₂О →Na₂[Zn (OН)₄)] +Н₂

натрий тетерагидроксоцинкаты

Zn (OH)₂ -мырыш гидроксиді, екідайлы қосылыс.

Zn (OH)₂ + 2HCI = ZnСІ₂ + 2Н₂О

Zn (OH)₂ + 2NaOH = Na₂[Zn (OН)₄)]

Сабақты бекіту: Оқулықпен жұмыс. Сұрақтарға жауап беріп, жаттығулар мен тапсырмалардыорындау.

Оқушыларды бағалау.

Үйге тапсарма: Мыс, мырыш және оның қосылыстары.

Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Темір және олардың қосылыстары

Сабақтың мақсаты А) Білімділік: темір периодтық жүйедегі орны, табиғатта таралуы,физикалық , химиялық қасиеттерін түсіндіру

Ә) Дамытушылық: Оқыту кезінде оқушыларға тапсырмалар, деңгейлік сұрақтар пайдалана отырып, қызығушылықтарын, ой-өрістерін арттыру;

Б) Тәрбиелілік: Оқушыларды өз беттерінше жұмыс жасауға, бірін-бірі тыңдап, өз ойларын білдіре алуға, алған білімдерін іс-жүзінде қолдана білуге тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: аралас сипатта

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі: баяндау,сұрақ,жауап т.б.

Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық тапсырма, интерактивті тақта, электрондық оқулық т.б.

І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Жаңа сабақ мазмұнымен таныстыру:

Темірдің валенттік электрондары сыртқы s-электрондар және сырттан санағанда екінші деңгейдегі d-электрондар болып табылады, сондықтан ол ауыспалы тотығу дәрежелерін көрсетеді.

Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді.

Темірдің тотығу дәрежесі +6 (K₂FeO₄ калий ферраты) болатын тұрақтылығы төмен қосылыстары белгілі.

Темір табиғатта таралуы бойынша екінші метал. Жер қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас, магниттік теміртас, пирит, . Елімізде темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінде және Орталық Қазақстанда.

Fe₃O₄ +4CO = 3Fe +4CO₂ 2Fe +3CI₂=2FeCI₃ Fe+S=FeS

FeO+H₂=Fe+H₂O 3Fe+2O₂ = Fe₃O₄ Fe+H₂O = FeO+H₂

Fe₂O₃ +2AI =2Fe +AI₂O₃ 4Fe+6H₂O +3O₂=4Fe(OH )₃ Fe+2HCI= FeCI₂+H₂

ІҮ. Жаңа сабақты пысықтау

№1тапсырма . Мынадай айналуларды жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жазыңдар.

Fe FeCI₂ Fe (OH)₂ FeO Fe

№2тапсырма Қыздырылған Fe₂ O ₃ арқылы сутекті өткізіп, темір алуға болады. Егер 2,24 л сутек жұмсалса, темірдің массасын есептеңдер. Реакция өнімінің шығымы теориялық мүмкіндіктің 95 ٪ құрайды.

Ү. Сабақты қорытындылау

1. Әр түрлі валенттік күйдегі темір атомдарының графиктік формуласын бейнелеңдер. Темірдің мүмкін болатын тотығу дәрежелерін түсіндіріңдер

2. Темір , тұз қышқылы, натрий гидроксидінен темір (ІІ) оксидін қалай алады

Темірге қысқаша сипаттама беріңдер.

1.Периодтық жүйедегі орны ..........................

2.Атом құрылысы ..............................

3.Физикалық қасиеттері ..........................

4.Мүмкін болатын тотығу дәрежесі ....................

5.Жай заттарға қатысы .........................

А) галогендерге ..............

ә) оттекке ................

б) күкіртке ................

ҮІ. Сабақта оқушылар білімін бағалау:

ҮІІ. Үйге тапсырма: Тақырыбы: § 6.5

Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Хром және олардың қосылыстары

Сабақтың мақсаты: А) Білімділік: хромның периодтық жүйедегі орны, табиғатта таралуы, физикалық , химиялық қасиеттері туралы түсінік беру

Ә) Дамытушылық: Оқыту кезінде оқушыларға тапсырмалар, деңгейлік сұрақтар пайдалана отырып, қызығушылықтарын, ой-өрістерін арттыру;

Б) Тәрбиелілік: Оқушыларды өз беттерінше жұмыс жасауға, бірін-бірі тыңдап, өз ойларын білдіре алуға, алған білімдерін іс-жүзінде қолдана білуге тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: аралас сипатта

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі: баяндау,сұрақ,жауап т.б.

Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық тапсырма, интерактивті тақта, электрондық оқулық т.б.

І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Жаңа сабақ: Тақырыбы: § 7.3

Cr₂O₃ +2AI = AI₂O₃ +2Cr 4Cr +3O₂=2Cr₂O₃ 2Cr +3CI₂ =2CrCI₃

2Cr + 3H₂O =Cr₂O₃ +3H₂ 2Cr+N₂=2CrN 2Cr + 3S = Cr₂S₃

2Cr +3H₂SO₄ = Cr₂SO₄ +3H₂ CrO + 2HCI =CrCI₂ +H₂O CrCI₂+2HCI =CrCI₂+2H₂O

Хром және оның құймалары - қазіргі жаңа техниканың бағалы материалдары. Хром қара металлургияда қолданылатын бірден-бір маңызды легирлеуші элемент. Ол серіппе , серіппегіш, аспаптық және шарикті мойынтіректік болаттарға қосады. Таттанбайтын болаттың ең кең таралған маркасында 18 ٪ хром және 8 ٪ никель бар. Хромның никельмен құймасы -нихромдар қыздырғыш элементтерді дайындау үшін қолданылады.

ІҮ. Жаңа сабақты пысықтау

№1тапсырма . Мына айналуларды жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жазыңдар:

а) Cr CrCI₂ Cr (OH )₂ Cr (NO₃ )₂

ә) Cr₂SO₄ Cr (OH)₃ Cr₂O₃ Cr Cr₂S₃

№2тапсырма . Тотығу тотықсыздану процесіндегі хромның рөлін анықтаңдар:

CrO₃ + H₂S Cr₂ (SO₄ )₃ +S +H₂O

Ү. Сабақты қорытындылау Тест жұмысы

1. Хром қандай қышқылдарда ериді?

а) HCI _(с) ә) HNO_{3 (с)} б) HNO_{3 (к)} в) H₂SO_{4 (к)}

2. Хром қосылыстарындағы неғұрлым тұрақтырақ тотығу дәрежесі:

а) +2 ә) +3 б) +4 в) +6

3. Cr ₂O₃ -тен хром алу үшін қолданылатын тотықсаздандырғыш:

а) AI ә) SO₂ б) C в) H₂S

4. Қышқылдық қасиеті басым хром оксидтері :

а) CrO ә) Cr₂O₃ б) CrO₃

5. Тұз қышқылымен әрекеттесетін хром оксидтері

а) CrO ә) Cr₂O₃ б) CrO₃

ҮІ. Сабақта оқушылар білімін бағалау:

ҮІІ. Үйге тапсырма: § 6.4

Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: р-элементтердің периоттық жүйедегі орны, атом құрылысының ерекшеліктері. Алюминий және олардың қосылыстары

Сабақтың мақсаты: Білімділік: алюминий және оның қосылыстарының қасиеттерімен алыну жолдарын үйрету

Дамытушылық: оқушылардың іскерлігін, өз бетімен ізденуін, ой-өрісін, шығармашылық мүмкіндігін және ғылыми көзқарасын дамыту

Тәрбиелік: Оқушыларды ізденімпаздыққа баули отырып, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: Жаңа білімді қалыптастыру

Сабақтың әдісі: әңгімелесу, сұрақ-жауап

Көрнекілігі: слайдтар

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.

ІІ. Сабақ кезеңдерімен таныстыру

1. «Бәрін білгім келеді»жаңа сабақ мазмұнымен таныстыру

2. «Терең ой» оқулықпен жұмыс

3. «Сандарды сөйлетейік»

4. «Тапқыр, әрі ұшқыр болсаң»

5. «Деңгейлік тапсырма»

6. Білімді тиянақтау

ІІ Жаңа сабақ

• Атом құрылысы

₊₁₃ АІ 1s² 2s²2р⁶ 3s²3р¹

• Табиғатта таралуы

Белсенді болғандықтан алюминий табиғатта бос күйінде кездеспейді, ал қосылыстар түрінде ең көп кезлескені.

• Физикалық қасиеті

Алюминий күмістей ақ жеңіл металл.Тығыздығы 2,7г/см3, иілгіштігі жоғары, ол оңай фольга түрінде жайылады және сым түрінде созылады.

• Химиялық қасиеті

1. Алюминийде оксидті қабықша тотығуға мүмкіндік ермейді.

4АІ+3О₂→2АІ ₂ О ₃

Сынаппен алюминий амальгама түзеді, амальгамалық алюминий сумен қарқынды әрекеттеседі.

2. Галогендермен әрекеттеседі

2АІ+3СІ₂→2АІСІ₃

3. Сумен әрекеттесуі

2АІ+6Н₂О→2АІ(ОН)₃+3Н₂

4. Қышқылдармен әрекеттеседі

2АІ+6НСІ→2АІСІ₃ + 3Н₂

Алюминий оксидінің екідайлық қасиет көрсетуі.

АІ ₂ О ₃ + 6HCI = 2 AICI ₃ +3 Н₂O

АІ ₂ О ₃ + 6Na OH = 2 Na₃ AIO₃ +3 Н₂O

Натрий ортоалюминаты

1000

2 АІ ₂ О ₃ + 2Na OH = 2 Na₃ AIO₂ + Н₂O

Натрий метаалюминаты

АІСІ₃ + 2Na OH = AI (OH)₃ +3 NaCI

Қыздырғанда алюминий гидроксиді ыдырайды.

«Терең ой» оқулықпен жұмыс

№ 7 өзгерісті жүзеге асыру

«Сандар сөйлейді» ойыны бойынша тапсырманы орындау

«Тапқыр, әрі ұшқыр болсаң»

1.Алюминий бейметалдармен оның ішіндн, оттек пен галогендермен әрекеттеседі, бір ғажабы коррозияға ұшырамайтындағы түсініксіз жағдай. Шыбықтың майысқан ұшы дорба сияқты, дорбаның іші мөп-мөлдір бұл қалай

«Деңгейлік тапсырмалар» нұсқау қағаздары бойынша

Бекіту Өзіндік жұмыс:

Оқулықтағы жаттығулар мен тапсырмаларды орындау

№ 1 тапсырма Мынадай айналуларды жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жазыңдар

AI AICI₃ AI(OH)₃ AI₂O₃ AI₂ (SO₄ )₃

№ 2 тапсырма . Массасы 9 г алюминий мен мыс қоспасын тұз қышқылымен өңдегенде , реакция аяқталған соң 5,6 л газ жинап алынды. Қоспадағы мыстың массалық үлесін есептеңдер.

№3 тапсырма ІІІА топ элементтеріне жалпы сипаттама беріңдер. Алюминийдің электрондық және графиктік формуласын жазыңдар. Оның валенттік мүмкіндіктерін дәлелеңдер.

Ү. Сабақты қорытындылауСұрақтар

Жауаптар

1

AI-----Ga------Іn------Ti бағытында элементтердің металдық қасиеттері қалай өзгереді ?

А. Күшейеді

Ә. өзгермейді

Б. әлсірейді

2

Алюминий гидроксиді натрий гидроксидінің ерітіндісімен әрекеттескенде мына қосылыстардың қайсысы түзіледі?

А. NaAIO₂

Ә. NaAI(OH)₄

Б. Na₂OAI₂O

3

Өндірісте алюминийді оның қандай табиғи қосылысынан алады?

А. Бокситтен

Ә. Алюмосиликаттан

Б. Глиноземнен

4

Алюминий 1) дигидроксохлориді, 2) гидроксохлориді ,

3) хлориді берілсе , мына формулаларды сәйкестендіріңдер: а) AI(OH)CI₂ б) AI(OH) ₂CI в)AICI₃

А. 1б,2а.3в

Ә. 1а,2б,3в

Б. 3а,2в,1б

5

Алюминий концентрлі күкірт қышқылымен әрекеттескенде не байқалады?

А. Бәсеңсу

Ә. Жарқырау

Б. Күңгірттеу

ҮІ. Сабақта оқушылар білімін бағалау:

ҮІІ. Үйге тапсырма: Тақырыбы: § 7.1

Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Көміртек, кремний және олардың қосылыстары

Сабақтың мақсаты: Білімділік. Оқушыларға көміртек пен кремнийдің периоттық жүйедегі орны, атом құрылысы, табиғатта таралуы, физикалық қасиеттері, ашылу тарихы, қолдануы, химиялық қасиеттері, биологиялық маңызы туралы түсінік беру.

Дамытушылық. Көміртектің химиялық элемент және жай зат ретіндегі қасиеттері мен оның аллотропиялық түрөзгерістері жайлы түсінікті әрі жалғастырып дамыту.

Тәрбиелік. Оқулықпен, ондағы берілген тапсырмалармен жұмыс істеуді үйрете отырып қоршаған ортаны тани білуге, қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: сөздік-көрнекілік

Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың көрнекілігі: инт. тақта, элек оқулық

І Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру

ІІІ. Жаңа сабақ мазмұнымен танысу

ІҮ топша элементтеріне көміртек, кремний, германий, қалайы және қорғасын жатады. Олардың сыртқы энергетикалық деңгейінде ns² nр² электрон болады. Реттік номерінің өсуімен элементтердің атом радиустары да артады, иондану энергиясы мен салыстырмалы электртерістігі кемиді.

ІҮ А элементтерінің қасиеті

Қасиеттері

С

S

Ge

Sn

Pb

Реттік номері

6

14

32

50

82

Салыстырмалы атомдық массасы

12,0111

28,086

72,59

118,69

207,19

Валенттік электрондар

2s² 2р²

3s² 3р²

4s² 4р²

5s² 5р²

6s² 6р²

Атом радиусы

-

0,134

0,139

0,158

0,175

Салыстырмалы электртерістік

2,50

1,74

2,02

1,72

1,55

Тығыздық

3,52

2,42

5,32

7,30

11,34

Балқу температурасы

3750

1415

937

232

327

Қайнау температурасы

-

3250

2860

2620

1745

• Атом құрылысы

₊₆ С 1s² 2s²2р²

Кремнийдің периодтық жүйедегі орны: ІІІ приод, 4 топтың , негізгі топшасы, реттік номері 14, 14 протон, 14 электрон, 14 нейтрон бар. Кремний қосылыстарында 2,4 валенттілік көрсетеді. SiO, SiO₂ , SiH₄ .Электрондық құрылысы: 1S² 2S² 2P⁶ 3S² 3P²

• Табиғатта таралуы

Көміртек табиғатта бос күйінде яғни алмаз бен графит күйінде кездеседі. Жер қыртысында шамамен 0,1℅. Ол органикалық заттардың негізгі құрам бөлігі болып табылады.

Көмір - өсімдікекті материал. Ең таза көміртек - антрацит болып табылады.

• Физикалық қасиеті

Жай зат күйіндегі көміртектің бірнеше аллотропиялық түрөзгерістері болады: алмаз,графит, карбин және фуллерен. Кристалдық торларының құрылыстары әр түрлі болғандықтан, олардың физикалық қасиеттеріде әрқалай.

• Химиялық қасиеті

С+О₂→СО₂

C+H₂O = CO+H₂ C+H₂O = CO₂+2H₂ CO+2H₂=CH₃OH

CaC₂+2HCI = CaCI₂+C₂H₂ AI₄C₃+12H₂O = AI (OH ) ₃+ CH₄ 2CaO+6C=2CaC₂+2CO

CaC₂+2H₂O=Ca(OH) ₂ +C₂H₂ 2ZnO+C=2Zn+CO₂

Алынуы :

SiO₂ +2Mg =Si +2MgO

SiO₂ +2C = Si +2CO

Химиялық қасиеттері:

SiO+O₂ = SiO₂ Si +2F = SiF₄ Si+C = SiS Si+2Mg = Mg₂Si

Қолданылуы : Si - электроникада жартылай өткізгіш ретінде қолданылады ,SiC- карборунд - бұрғылар, тегістегіш заттар жасауда , стомотологиялық құралдар өндірісінде , отқа, қышқылға төзімді заттар алады..

ІҮ. Жаңа сабақты пысықтау

№ 1 тапсырма Массасы 18,25 г тұз қышқылы мен натрий силикатының артық мөлшері әрекеттескенде қанша грамм кремний қышқылы тұнбаға түседі?

№2 тапсырма Мына айналымдарды: жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жазыңдар.

SiO₂ Si K₂SiO₃ H₂SiO₃ SiO₂

№ 3 тапсырма . Кремний оксидінің артық мөлшері массасы 10 кг натрий гидроксидімен әрекеттескенде 11,2 кг натрий силикаты алынды. Натрий силикатының теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы шығымын анықтаңдар.

№4 тапсырма . Көміртек төмендегі заттардың қайсысымен әрекеттеседі:

а) оттек ә) сутек б) кальций в) көміртек (ІІ) оксиді в) көміртек оксиді г) темір (ІІІ) оксиді ғ) концентрациялы күкірт қышқылы

№5 тапсырма . Көміртек атомының электрондық формуласын құрыңдар, сыртқы энергетикалық деңгейінде неше электрон бар екенін көрсетіңдер.

№6 тапсырма . Келтірілген қосылыстардың құрамындағы көміртек атомының тотығу дәрежелерін анықтаңдар. CH₄ CO, COCI₂, HCOOH , CO₂, C₂H₅OH, H₂CO₃

ІІІ БекітуР/С

Сұрақтар

Жауаптар

1

Қайсысы тотықсыздандырғыш бола алады?

А) CO Ә) CO₂

2

Мына қосылыстардың қайсысында көміртегінің тотығу дәрежесі - 4-ке тең?

А)CH₄

Ә) CO₂

Б) CH₃OH

3

CaCO₃ мына заттардың қайсысымен әрекеттесе алады?

А) NaOH

Ә) HCI

Б) KCI

4

C₂H₄ молекуласында көміртегі атомдары электрондарының гибридтену типі қандай?

А) SP³

Ә) SP²

Б) SP

5

Мына реакциялардың қайсысы жүреді?

А) SiO₂+NaOH=

Ә) Na₂SiO₂+H₂CO₃=

Б) CaSiO₃+NaCI=

Р/С

Сұрақтар

Жауаптар

1

CO mен CO₂ -ні бір-бірінен айыру үшін қандай затты пайдалануға болады?

А) H₂O Ә) Ca(OH)₂

2

Мына қосылыстардың қайсысында көміртегінің тотығу дәрежесі +2-ге тең?

А) CH₃OH

Ә) CO

Б) CO₂

3

CaCO ₃ mына заттардың қайсысымен әрекеттеседі?

А) HCI

Ә) H₂SO₄

Б) H₂SiO₃

4

С₂Н₆ молекуласында көміртегі атомдары электрондарының гибридтену типі қандай?

А) SP³

Ә) SP²

Б) SP

5

Шыны ыдысқа қай қышқылды құюға болмайды?

А) H₂SO₄

Ә) HCI

Б) HF

ІҮ Оқушыларды бағалау

Ү Үйге тапсырма §7.4-7.5

Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Азот, фосфор және олардың қосылыстары. Аммиак, амоний тұздары. Азот қышқылы.

Сабақтың мақсаты:1.Оқушыларға азот пен фосфордың периодтық жүйедегі орны, қосылыстары туралы білім білік дағдыларын қалыптастыру. Азотпен ұқсастығы мен айырмашылығы, қолданылуы туралы түсіндіру, оның қосылыстарын жіктеуге, салыстыруға, химиялық реакция теңдеуін жазып, теңестіре білуге баулу.

2. Өз бетімен жұмыс істеп, өз білімін өзі тексеріп, жауапкершілікпен сезінетін саналы, өнегелі ұрпақ тәрбиелеу. Оқушылардың іскерлігін, өз бетімен ізденуін, ой- өрісін, шығармашылық мүмкіндігін дамыту, ғылыми көзқарасын қалыптастыра отырып, шығармашыл тұлға жасап шығару.

3.Білім деңгейлерін анықтау,оқушыларға экологиялық,экономиялық тәрбие беу.

Сабақтың түрі: аралас сипатта

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі: баяндау,сұрақ,жауап т.б.

Сабақтың көрнекілігі: слаидтар, интерактивті тақта, электрондық оқулық т.б.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Жаңа сабақ мазмұнымен танысу

Азот (ІІ) оксиді бұл қышқылдық та, негіздік те қасиеттер көрсетпейтін, түссіз газ. Суда нашар ериді. Азот (4) оксиді -өзіне тән иісі бар қоңыр газ, буы улы, онымен тыныс алғанда адам уланады. Азот қышқылы - өткір иісті , түссіз сұйықтық, өте ылғал тартқыш. Ауада ол түтіндейді, өйткені оның буы ауаның ылғалымен тұманның ұсақ тамшыларын түзеді.

Фосфор үш түрлі аллотропиялық түрде болады. Ақ, қызыл, қара . Фосфор көбіне -3, +3, +5 тотығу дәрежелерін көрсетеді. Екі оксиді де қышқылдық сипатта болады. Фосфорлы және фосфор қышқылдарын түзеді

2NO+O₂=2NO₂ 3Cu +8HNO₃ = 3CuNO₃ + 2NO + 4H₂O

3NO₂+H₂O = 2HNO₃+NO 4NO₂+O₂+2H₂O =4HNO₃ 2NO₂+H₂O = HNO₃+HNO₂ 2NO₂+2NaOH = NaNO₃+NaNO₂+H₂O NaNO₃+H₂SO₄=NaHSO₄+HNO₃

Ag +2 HNO₃ = AgNO₃+NO₂+H₂O 3Ag +4 HNO₃ = 3AgNO₃+NO+2H₂O

4Zn+10HNO₃= 4ZnNO₃+NH₄NO₃+3H₂O 4Mg+10HNO₃= 4 MgNO₃+N₂O+5H₂O

2P+3S = P₂S₃ 2P+3Ca= Ca₃P₂ 2P+3CI₂ = PCI₃

2Ca₃ (PO₄ )₂+10C +6SiO₂=6CaSiO₃+P₄+10CO

6P+5KCIO₃=5KCI+3P₂O₅ P₂O₅+2HNO₃=2HPO₃+N₂O₅ 2BaO+P₂O₅=Ba₃ (PO₄ )₂

6NaOH+P₂O₅=2Na₃PO₄+3H₂O 3P+5HNO₃ +2H₂O= 3H₃PO₄+5NO Ca₃ (PO₄ )₂+3H₂SO₄=2H₃PO₄+3CaSO₄

ІҮ. Жаңа сабақты пысықтау

№1 тапсырма Мынадай химиялық айналуларды қалай жүзеге асыруға болады?

N₂ NH₃ NO HNO₃ NH₄NO₃ N₂O

№ 2 тапсырма 3Cu + 8HNO₃ = 3Cu (NO₃ )₂ + 2 NO +4H₂O осы теңдеу бойынша 6,4 г мыс пен азот қышқылы әрекеттескенде қанша литр (қ.ж) NO газы бөлінеді?

№3 тапсырма Мынадай химиялық айналуларды жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жазыңдар.

Ca₃ (PO₄ )₂ P P₂O₅ H₃PO₄ Ca(H₂PO₄ )₂ CaHPO₄

№4 тапсырма Фосфор оксидтерінің біреуінің буының ауа бойынша салыстырмалы тығыздығы 7,6 -ға тең. Оксидтегі фосфордың массалық үлесі 0,564. Оксидтің формуласын табыңдар.

Ү. Сабақты қорытындылау

№ 1 тапсырма . Азот оксидтері туралы не білесіздер?Сұрақ

Жауап

1.Азот (ІІ) оксидінің физикалық қасиеті

2.Азот ( IV) оксидінің физикалық қасиеті

3.NO а) өндірісте алынуы ә) зертханада алынуы

4.NO₂ а) өндірісте алынуы ә) зертханада алынуы

2.тапсырма .Фосфор туралы не білесіздер?Сұрақ

Жауап

1.Фосфор периодтық жүйедегі орны.

2. Электрондық құрылысы

3.Фосфордың алынуы

№3тапсырма Фосфин туралы не білесіздер?Сұрақ

Жауап

1.Фосфиннің молекулалық формуласы

2.Фосфиннің физикалық қасиеті

3.Фосфиннің алынуы

ҮІ. Сабақта оқушылар білімін бағалау:

ҮІІ. Үйге тапсырма: § 7. 8. 7.9

</

Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Күкірт және оның оксиді. Сұйытылған және концентрлі күкірт қышқылының қасиеттері, сульфаттар

Сабақтың мақсаты Білімділік: оқушыларға күкіртсутек, күкіртсутек қышқылы және оның тұздары табиғатта таралуы, физикалық, химиялық қасиеттерін түсіндіру.

Дамытушылық: Оқыту кезінде оқушыларға тапсырмалар, деңгейлік сұрақтар пайдалана отырып, қызығушылықтарын, ой-өрістерін арттыру;

Тәрбиелілік: Оқушыларды өз беттерінше жұмыс жасауға, бірін-бірі тыңдап, өз ойларын білдіре алуға, алған білімдерін іс-жүзінде қолдана білуге тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: аралас сипатта

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі: баяндау,сұрақ,жауап т.б.

Сабақтың көрнекілігі: слайдтар, интерактивті тақта, электрондық оқулық т.б.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

ІІІ. Жаңа сабақ мазмұнымен танысу

Күкірсутек шіріген жұмыртқа иісті, түссіз газ. Күкіртсутек табиғатта жанартау атқылағандағы газдардың құрамында, емдік қасиеті бар минерал суларда кездеседі. Күкіртсутек өте улы, оның өте аз мөлшерімен тыныс алғанда адам есінен танады, тіпті өліп те кетуі мүмкін. Күкіртсутек тыныс алғанда гемоглобинмен байланысып, сал ауруын туғызады. Судың бір көлемінде 2,5 көлем күкіртсутек ериді. Күкіртсутектің тұздармен түсі әр түрлі тұнба түзуі аналитикалық химияда ерітіндіден сәйкес металл катиондарына бөлуде және анықтауда қолданылады.

2H₂S+O₂=2H₂O+2S Br₂+H₂S =2HBr+S H₂S+2HNO₃=S+2NO₂+2H₂O

3PbS+8HNO₃=3PbSO₄+4H₂O+8NO 2PbS+3O₂=2PbO+2SO₂ H₂S+KOH=KHS+H₂O

H₂S+HgCI₂=HgS+2HCI 2FeCI₃+H₂S=2FeCI₂+S+2HCI FeS+2HCI=FeCI₂+H₂S

H₂O+SO₂=H₂SO₃ 2SO₂+O₂=2SO₃ SO₂+K₂O=K₂SO₃ SO₂+2NaOH=Na₂SO₄+H₂O

SO₂+2H₂S=3S+2H₂O S+O₂=SO₂ 4FeS₂+11O₂=8SO₂+2Fe₂O₃ 2ZnS+3O₂=2SO₂+2ZnO

Na₂SO₃+H₂SO₄=Na₂SO₄+SO₂+H₂O Cu+2H₂SO₄=CuSO₄+SO₂+2H₂O

Күкірт қышқылы - түссіз, ұшқыштығы төмен, тығыздығы 1,84 г/мл майлы сұйықтық. Қышқыл бетіне су тиісімен, ол дереу буға айналады, сондықтан күкірт қышқылын сумен араластыру үшін, міндетті түрде қышқылды суға аздап тамшылатып және араластыра отырып құю керек, керісінше жасауға болмайды. Күкірт қышқылы металлургияда, машина жасауда, мұнайөңдеуде, органикалық заттар - полимерлер, бояулар, дәрілік препараттар т.б. өндірісте қолданылады.

ІҮ. Жаңа сабақты пысықтау

№ 1- тапсырма . Күкіртті сутек, сульфидтер туралы не білесіздер?Сұрақ

Жауап

1.Күкіртті сутектің электрондық формуласы

2.Күкіртті сутектің құрылымдық формуласы

3.Күкіртті сутектің физикалық қасиеті

№2- тапсырма .Химиялық диктант

а) ............. буын ауруларын емдеуде пайдаланылады.

ә) Зертханада H₂S .................. аппаратында алынады.

б) органикалық заттар шірігенде бөлінеді .......................

№3 -тапсырма. Мына теңдеуді аяқтап жазыңыздар

а) H₂S + Mg = ә) H₂S + Pb (NO₃ )₂= б) H₂S + NaOH= в) H₂S + O₂=

№4 -тапсырма . Күкірт сутек қышқылының тұздарының формуласын жазыңыздар.

А) натрий гидросульфиді ә) натрий сульфиді б) қорғасын сульфиді в) мырыш сульфиді

№5- тапсырма Күкірт сутек қышқылы не үшін қолданылады 1............. 2................ 3...............

Ү. Сабақты қорытындылау

6 -тапсырма . Күкірт қышқылы туралы не білесіздер?Сұрақ

Жауап

1.Күкірт қышқылының электрондық формуласы

2.күкірт қышқылының құрылымдық формуласы

3.күкірт қышқылының физикалық қасиеті

4.су мен күкірт қышқылын қалай араластырады

№7 тапсырма Химиялық диктант

а) Судағы ерітінділері ................ өзгертеді.

ә) Концентрлі күкірт қышқылы сумен қуатты әрекеттесіп, ..................... түзеді.

№8 тапсырма Мына теңдеуді аяқтап жазыңыздар

1. H₂SO₄ + MgO = 2. H₂SO₄ + KOH = 37 Na + H₂SO₄ =

№9 тапсырма. Күкірт қышқылы тұздарының формуласын жазыңыздар:

а) натрий сульфаты ә) натрий гидросульфаты

№10. тапсырма Күкірт қышқылы не үшін қолданылады

1............. 2........... 3............. 4.......... 5............. 6.......... 7........ 8........... 9........... 10

Ү. Сабақты қорытындылау

ҮІ. Сабақта оқушылар білімін бағалау:

ҮІІ. Үйге тапсырма: Тақырыбы: § 7.11 - 7. 12