- Учителю
- Методическое пособье
Методическое пособье
Береговой жалпы орта білім беру мектебі
Қазақ тілін оқытуда оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға арналған ойын түрлері.
5 сынып мұғалімдеріне арналған бағдарламалық - әдістемелік құрал.
Қазақ тілі сабағындағы қолданылатын ойындар.
5 сыныпқа арналған көмекші құрал ретінде ұсынылады.
Бағдарлама құрастырылды:
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі мен Республикалық оқу әдістемелер кеңесі ұсынған;
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірілігінің 11.03.2003 жылғы №148 номерімен бекітілген пән стандартына сәйкес;
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі бойынша 2002 жыл 24.09.№ 693 бұйрығымен бекітілген;
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігінің 2007 жыл 15.02. №56 және 2007 жыл 27.04. № 227 бұйрықтарымен анықталған нұсқау хаттарға сәйкес.
Бағдарлама құрастырушы:
Мирманова Н.А.
Түсінік хат.
Ойын - оқушы білімін берік меңгерту құралы. Әр сабақта ойын түрлерін орнымен қолданып, оны қызықты ету арқылы жас жеткіншектердің білімге ынта-ықыласын, пәнге деген сүйіспеншілігін арттады. Ойынды оқушылар сабақта шаршаған кездерде сергіту мақсатында емес, оларға берілген ұғым, түсініктерді берік меңгеру мақсатында да жүргізіледі.
Қазақ тілі сабағында ойын түрлерінің қолдану тиімділігі:
-
жаңа тақырыпты ойын арқылы меңгертуде не бір жақсы нәтижеге жетуге болады;
-
сабақты жандандырып, оқушыларды ынталандырады;
-
шығармашылық, ізденушілік қабілеттерін арттырады;
-
өзіне деген сенімділік пайда болады;
-
логикалық ойлау қабілеті дамиды.
Мектептегі оқыту үрдісінің негізгі мақсаты - баланың білім игеру кезінде ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіріп, шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеп дамыту болып табылады.
Мақсаты: Сабақ үрдесінде ойын түрлерін қолдану барысында оқушылардың бағдарламалық материалды жүйелі меңгеруіне ат салыса отырып, оқушылардың логикалық, шығармашылық, ізденушілік қабілеттерін дамыта түсу.
Міндеттері:
-
оқушылардың ойынға деген қызығушылығын оята білу;
-
ойынды қажетті бағытта дұрыс қолдана білу;
-
оқушылардың өздеріне деген сенімдігін сезіндіру.
Мектеп қабырғасында оқушы білім стандартына сәйкес білім алумен қатар ғылым көкжиегіне көз жіберіп, зерттеу мен зерделеуді саралап сараптауды үйрене бастауы тиіс. Бүгінгі күні өте қабілетті, дарынды балаларды іріктеп, олардың дамуына жағдай жасау - кезек күттірмейтін іс.
Бастауыш мектеп - оқушыны тұлға етіп қалыптастырудың алғашқы баспалдағы. Сондықтан оқушыларды шығармашылық өнерге баулуды жүзеге асыру, тиімділігіне қарай пайдалану мұғалімнен үлкен шеберлікті талап етеді.
Психологтардың зерттеу бойынша, әрбір жаста шығармашылыққа баулуға өзер болардай өзіндік ерекше қабілет, биімділік бар екен.
Бастауышта оқушының шығармашылық дамуын бағыттап, бағдарламаса, онда жоғары сыныпқа келгенде, көбінің шығармашылық мүмкіндігі шектеліп, тоқырап қалады.
Шығармашылықты тежейтін үш нәрсе бар: біреуі - «сәтсіздікке ұшыраймын, қолымнана ешнәрсе келмейді» деген тыс қорқыныш сезімі, екінші өзіне өзі тым риза болмаушылық сезімі (не жазса да өзі ұнатпайды, кейде өзін-өзі жек көріп кетеді), үшінші - жалқаулық. Ондай жағдайда баланы құтқарудың жолдарын табу.
Шығармашылық қабілетті тәрбиелеудің алғы шарттарына мына нәрселерді жатқызуға болады:
-
Шығармашылық қабілет деңгейін анықтау. (Топтау, бақылау, қалыптастыру)
-
Қызығушылық және шығармашылық пен таным белсенділігін арттыру.
-
Оқушы мүмкіншілігіне (потенциалына) сай шығармашылық тапсырмаларды әдістемелік тұрғыда жүйелі түрде орындату.
-
Шығармашылық қабілетті тәрбиелеу барысында кездісітін қиындықтар мен қарама-қайшылықтарды есепке алып зерттеу.
-
Оқушының шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеуді кезең бойынша сатылап дамыту.
-
Шығармашылық қабілеттерді тәрбиелеу үрдісін тәжірибе негізінде жинақтау, зерттеліп отырған мәселенің өсу динамикасын бақылау.
-
Мұғалім өз ісіне ізденімпаздықпен қарап, сабақты шығармашылықпен өткізу.
Бастауыш буында шығармашылықтың алғашқы сатысын іс-әрекет және ойын түрінде бастаған дұрыс. Себебі: ойын баланың дамуындағы ең күшті әсер ететін фактор. Бала ойын ойнауға қызығу арқылы оның ойлау өрісі және еркін қиялдаумен шығармашылық ойлауы тәрбиеленіп, қалыптасып дамиды. Мысалы; бастауыш сыныпта шығармашылықты тәрбиелеудің бір түрі оқушыны суырыпсалмалыққа үйретуде, «Жаңбыр» ойыны, «Музыкалық әңгіме», т.б. іс-әрекет жасатудың маңызы ерекше. «Жаңбыр» ойыны кезінде мұғалімнің айтқан құбылыстарын оқушылар сол сәтте, әрқайсысы өз беттерінше найзағай ойнады, жаңбыр тамшылады, жел күшейді, нөсерлеп құйып жауды, жел бөсеңдеді т.б. Осылайша оқушыларды сергіте отырып, қызығушылығын туғызып алған соң, «Жаңбыр» өлеңіне сай суырыпсалмалықтың ең алғашқы сатысын орындатуға болады. Ол үшін тірек сөздерді қолданамыз. Жаңбыр, дала, қала, тау, бау т.б.
I нұсқа II нұсқа
Мұғалім
Оқушылар
Мұғалім
Оқушылар
Жаңбыр жауды далаға,
Жаңбыр жауды қалаға,
Жаңбыр жауды қалаға.
Жаңбыр жауды ауылға.
Жаңбыр жауды ауылға,
Жаңбыр жауды бауға да,
Жаңбыр жауды бауға да.
Жаңбыр жауды далаға.
Қандай мезгіл тамаша? - сұрақ-жауап арқылы оқушы өзіне ұнайтын жыл мезгілін таңдайды. Сыныпта осылайша өзінен-өзі төрт топ іріктеледі. Тірек сөздерін пайдалана отырып, әр мезгілді бейнелейтін өлең тармақтары шығады. Тірек сөздер: әдемі, керемет, көрікті, сұлу, жаңаша, тамаша т.б.
Оқушының шығармашылық қабілеттеріне сай, талғамына және ойының ұшқырлығына байланысты өлең қатары әр түрлі болып шығады. Ол үшін оқушының шебер қолдана білуі қажет. «Қандай мезгіл тамаша?» деген сұрақты әр өлең шумағының алдыңда пайдалануға болады.
I нұсқа II нұсқа
Мұғалім
Оқушылар
Мұғалім
Оқушылар
Көктемгі кез көрікті,
Көктемгі кез тамаша,
Жазғы мезгіл жаңаша.
Жазғы мезгіл әдемі.
Күзде бәрі әдемі,
Күзде бәрі көрікті,
Қыста бәрі тамаша.
Қыста бәрі жаңаша.
Оқушылардың шығармашылығынан туындаған өлең шумағын сыныпта оқып беру арқылы оның осындай істерге деген ынтасын арттыруға болады.
Мұғалім оқушы шығармашылығын дамыту, бағыт-бағдар беру ісінде мыналарды ескеруі керек деп ойлаймын:
- шығармашылық тапсырманың мазмұн-түрін ойлап табу;
- шығармашылық міндеттерді оқушыға ұсынудың әдіс-тәсілін меңгеру;
- көркемдік шешім табу, оқиға құру, образ жасау үшін кілт боларлық жағдайларды тудыра білу;
- шығармашылық процесті фактілер мен мәліметтерге педагогикалық, әдістемелік тұрғыдан баға, қорытынды бере білу, теориялық, практикалық тұжырымдар жасау.
«Адасқан әріптер» ойыны.
Мақсаты: Логикалық ойлау қабілеттерін жетілдіру.
Ойын шарты: Берілген әріптердің орнын ауыстыра отырып, сөз құрау.
Қ,у,о,ы,ш-оқушы
Т,п,і,к,а-.......................
І,і,б,л,м-........................
М,м,ғ,ұ,а,л,і-.................
«Шашылған дыбыстар» ойыны.
Мақсаты: Шашылған дыбыстардан сөз құрастырып, баланың сөздік қорын молайту, шапшаң ойлауға тәрбиелеу.
Ойын шарты: Сыныпты бірнеше топтарға бөліп ойынды жарыс түрінде өткізуге болады.
Шашылған дыбыстардан бірнеше сөздер құрау, мысалы: а,л,к,л,й,ү,н дыбыстарынан мынандай сөздер құрауға болады:ай,күн,үй,т.б.
«Қалалар» ойыны.
Мақсаты: Қазақстан Республикасының қала атауларын қаншалықты есте сақтағандарын тексеру. Қала атауларын дұрыс жазуға дағдыландыру.
Ойын шарты: Тор көздің ішіндегі шашыраңқы әріптердің басын қоса отырып, тор көздердің ішінен қала атауларын тапқызу.
С
З
Ы
Л
А
Е
У
А
Т
Қ
Ы
П
А
Р
Д
А
Н
А
А
Р
А
В
А
Қ
Т
А
Р
О
Р
Ғ
Л
О
Д
С
Т
А
Л
А
А
П
Д
Ы
А
Р
З
«Жалғасын тап» ойыны.
Мақсаты: Мақал-мәтелдерді есте сақтау қабілеттерін арттыру.
Ойын шарты: Мақал екі қатарға жазылады. Бірінші қатарда басы, екінші қатарда соңы жазылады.Мақал басы мен соңының орындары ауыстырылып жазылады. Оқушының міндеті тілдік сызықшамен қосу арқылы әр мақалдың толық мағынасын шығару.
А) Ердің сыншысы бітеді
Ә) Жақсы болсаң, жүректе
Б) Ерлік білекте емес, ашу-дұшпан
В) Жері байдың ел
Г) Ақыл дос, ардақты ат,
Ғ) Кім еңбек етсе жақын көп
Д) Мал баққанға сол тоқ
Е) Адам деген- елі бай
«Сын есімдер ұясы» ойыны.
Мақсаты: Сын есімдерді білдіретін мағынасына қарай топтап хазуға дағдыландыру.
Ойын шарты: Оқушыларды топқа бөліп орындарында отырып жұмыс істетуге болады.
Тақтаға сын есімдер тізбегі жазылады. Әр топқа кесте таратылады.
Заттын түсін білдіретін сын есімдер
Заттың көлемін сын есімдер
Заттың сапасын білдіретін сын есімдер
Заттың дәмін білдіретін сын есімдер
Заттың пішінін білдіретін сын есімдер
Тақтаға мынадай сын есімдер тізбегін жазуға болады: ақ , қысқа, таза, дәмді, тәтті, шұбар, өткір, үшкір, жуан, дөңгелек, жалпақ, тұщы, қалың, жұқа, т.б.
Оқушының міндеті сын есімнің тізбегін кестеге сәйкес орналастыру.
«Кім көп біледі?» ойыны.
Мақсаты: Сөздердің мағынасын ажырату.
Ойын шарты: Берілген сөздердің мағынасын ажырату.
Мысалы:
Сайман өсімдік мүшесі
Ара Сабақ
Жәндік ..............
.............. ..............
Алма Қал
.............. ..............
.............. ..............
Қыс Жаз
.............. ..............
«Бәйге» ойыны.
Мақсаты: Шапшаң ойлауға, жинақылыққа үйрету, тез, әрі дұрыс жауап бере білуге дағдыландыру.
Ойын шарты: Бұл ойынның әр қатардан бір-бірден шабандоз шығады.Ойын белгілі бір тақырыпты өткеннен кейін бекіту мақсатында жургізуге болады. Мұғалім тақырыпқа сай сұрақтарды айтады, шабандозшылар тез әрі дұрыс жауап беру қажет. Әрбір дұрыс жауап- бір қадам алға жылжу.
Мысалы: «Сөз құрамы» тақырыбынан кейін мынандай сауалдар қоюға болады.
1. Сөз дегеніміз не?
2. Сөз құрамына не жатады?
3. Түбір дегеніміз не?
4. Қосымша дегеніміз не?
5. Жұрнақ дегеніміз не?
6. Жалғау дегеніміз не?
7. Түбірлес сөз дегеніміз не?
8. Туынды сөз дегеніміз не?
9. Көптік жалғауларын тап?
«Тапқыш» ойыны.
Мақсаты: Сөз таптары туралы алған білімдерін тексеру.
Ойын шарты: Әр топқа берілген кестеден әр сөз таптарына қажетті сөздерді теріп жазу.
Қ
Ы
Б
Е
С
О
Қ
Ы
А
Й
Д
Ы
І
Ш
К
Д
Л
С
Ы
Н
Д
Ы
Ө
Ы
А
А
Р
Ы
П
П
К
С
Ж
А
З
Б
И
І
К
Н
Қ
Т
А
Й
С
Е
Г
І
О
Қ
Р
Ә
П
К
Е
З
Н
А
А
Т
Ы
Р
Н
А
Зат есім : қонақ, ...
Етістік: оқыды, ...
Сан есім: он,...
Сын есім: көк,....
«Қ» ойыны.
Мақсаты: Оқушылардың сөздік қорын анықтау, ізденімпаздылыққа бағыттау.
Ойын шарты: Оңнан солға қарай оқылса да, солдан оңға қарай оқылса да өзгермейтін «Қ» әріпінен басталып, «Қ» әріпінен аяқталатын бес әріптен тұратын жеті сөз ойлап жазу.
Қ
Қ
Қ
Қ
Қ
Қ
Қ
Қ
Қ
Қ
Қ
Қ
Қ
Қ
«Бұл қалай өзгерген ?» ойыны.
Мақсаты: Бір әріптің өзгеруінен сөздің басқа мағынаға ауысыпкететіндігіне оқушылардың назарын аудару.
Ойын шарты: ойында шағын топ болып жасыр түрінде өткізуге болады.
Екі топқа бір сөз беріледі. Әр топ берілген сөздің бір әріпін өзгерте отырып жаңа сөздер жазу қажет. Қай топ көп сөз жазса, сол топ жеңімпаз аталады. Мысалы: қала- бала- дала т.б.
«Күрделі сөздер» ойыны.
Мақсаты: Күрделі сөз жасау, сөз мағынасын түсіндіру .
Ойын шарты: Екі бөліктегі сөздерді қосу арқылы, күрделі сөз жасау.
Бел құлақ
Қырық аяқ
Саңырау қазық
Кемпір қазық
Темір қосақ
Тас бақа
«Қызық сөздер» ойыны.
Мақсаты: логикалық ойлау деңгейін жетілдіру, сөз мағынасын түсіндіру .
Ойын шарты: Мына сөздердің ішінен солдан оңға қарай оқығанда жаңа сөз шығатын сөздердің теріп жазу. Сөз мағынасын тусіндіру.
Қолқанат Ішік Есек
Тымақ Қыран Балта
Нағашы Шұлық Қысым
Түс Балта Ұршық
Мысалы: Ішік - кіші
«Кім - не?» ойыны.
Мақсаты: Заттың атын білдіретін сөздер туралы білімдерін пысықтау.
Ойын шарты: Бұл ойынды жарыс түрінде немесе топтар бойынша ойнауға болады.
Кім?
Не?
«Жұлдызша» ойыны.
Мақсаты: Сөздік қорларын бекіту, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.
Ойын шарты: Әріптердің орналасуын сақтай отырып, жаңа сөз қырау. Бір әріп екі рет қайталанбау қажет.
А
Ы
Қ
Ұ
«Бақытты сәт» ойыны.
Мақсаты: Оқушылардың білім деңгейін тексеру, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.
Ойын шарты: викторина түрінде өткізу, болады. Жарыса отырып, сауалдарға дұрыс, әрі шапшаң жауап беру қажет. Дұрыс жауап берген балаға фишка беріледі. Фишканы көп жинаған бала ойын жеңімпазы аталады.
-
Сөйлеудің түрлерін ата?
-
Қай ай үйдегі тұрмыстық заты білдіреді?
-
Волганның ортасында не бар?
-
Дауысты және дауыссыз дыбысқа жататын әріп ата?
-
Дастарханның сәні не?
-
Құрғақ тасты қайдан таба алмаймыз?
-
Пілдің баласы неге ұқсас?
-
25 қазан қандай мереке?
-
Тұрлаулы мүшелерді ата?
-
Күләш Байсейітова кім?
-
Анамның анасы кім болады маған?
-
Екі дыбыстан тұратын әріптерді ата?
-
Абай Құнанбаевтің туған жерін ата?
-
Ұшпайтын құстарды ата?
-
Көшеде келе жатқан адамның артынан не көруге болады?
«Сандар әлемі» ойыны.
Мақсаты: сөз құрамында сан есімдері бар сөздерді жазу арқылы еске түсіру қабілеттерін жетілдіру. Сөзді қорларын кеңейту.
Ойын шарты: ойынды жұптық жұмыс ретінде өткізуге болады. Қай жұп құрамында сан есімдері бар сөздерді көп жазса, сол жұп жеңімпаз атанады.
Мысалы: 2+бастұз, к+3+ік, тағы басқа.
Қолданылған әдебиеттер
-
Н.В. Занков. «Развиваюшее обучение» - М.,1999 ж.
-
Т.Жұманов «Игры - как форма активизации познавательной деятельности учащегося», 2005 ж.
-
Р.Керімбаева «Дидактикалық ойындар түрлері», 2005ж.
-
Эльконин «Психология игры», 1999ж.
